کنجکاوی جنسی کودکان را قضاوت نکنیم

با سوالات جنسی کودکان چگونه برخورد کنیم و چه پاسخی بدهیم؟

کودکان با سوالات جورواجور و مدام‌شان، گاهی موجب خنده و شگفتی ما می‌شوند و گاهی نیز از انبوه سوالات‌شان، خسته و کلافه می‌شویم؛ اما این وظیفه‌ی ما به عنوان پدر و مادر آن‌هاست که به همه‌ی سوالات ذهن کنجکاو کودکانه‌ی آن‌ها با حوصله و به شیوه‌ای درست، پاسخ دهیم.
همه‌ی پدر و مادرها خواه ناخواه در دوره‌ای از زندگی کودکی فرزند خود، با سوالاتی از طرف وی، رو به رو می‌شوند که شاید خوشایند آن‌ها نباشد؛ مانند انواع سوالاتی که در مورد مسایل جنسی برای کودک مطرح می‌شود و همه‌ی ما به نوعی با آن‌ها برخورد داشته‌ایم. برخورد اولیه و ناگهانی بیش‌تر بزرگ‌ترها با این قبیل کنجکاوی‌ها، اخم، عصبانیت و منع کودک از پرسش چنین سوالاتی است. در بهترین حالت، به او می‌گوییم که این‌ها حرف‌های خوب و مناسب سن او نیستند و او نباید به این مسایل فکر کند؛ اما آیا ذهن کنجکاو کودک با این جواب ما قانع می‌شود؟ روشن است که چنین نیست و ما با این شیوه‌ی برخوردمان، مشکل کودک را چند برابر کرده‌ایم؛ حالا او هم سوالات جنسی خود را دارد و هم احساسی از سرکوب و ترس را به خاطر پرسش خود در درونش حس می‌کند.
کودک، با پشتکاری که یکی از ویژگی‌های اوست، به دنبال یافتن پاسخ خود می‌ماند و در این راه ممکن است از منابع نادرست و ناشایستی برای رسیدن به پاسخ خود استفاده کند که موجب ضربه زدن به روند رشد و شخصیت او بشود؛ بنابراین بهتر است پدر و مادرها، آگاهی از نحوه‌ی پاسخ دادن به سوالات و کنجکاوی‌های جنسی کودکان را وظیفه‌ی خود بدانند و خود را برای شنیدن چنین سوالاتی و داشتن بهترین پاسخ برای آن‌ها، آماده کنند.
برای آگاهی بیش‌تر از نحوه‌ی پاسخگویی به کنجکاوی‌های جنسی کودکان، از دیدگاه روان‌شناسی موضوع را بررسی کردیم. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی ما با با ادیبه برشان، کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی و دکترای روان‌سنجی، است.

کنجکاوی جنسی کودکان چه ریشه و علتی دارد و شامل چه سوالات و مواردی می‌شود؟
بچه‌ها با رسیدن به سنی که به کشف دنیای بیرون خود می‌پردازند، نسبت به اعضای خصوصی بدن خود و بدن غیر هم‌جنس خودشان، کنجکاو می‌شوند و شکل اعضای خصوصی جنس مخالف، برایشان جذاب می‌شود. نمونه‌هایی از این کنجاوی‌های جنسی شامل دست زدن به اندام‌های شخصی، دکتر بازی و لخت شدن که ناشی از همین کنجکاوی جنسی است، ممکن است در کودکان دیده شود.
سوالاتی مانند «بچه چگونه به وجود می‌آید؟» نمونه‌ای از پرسش‌های جنسی کودکان است.
این کنجکاوی معمولا از چه سنی شروع می‌شود؟
کنجکاوی‌های جنسی در سنین پیش از ‌دبستان به خصوص سه تا پنج سال،‌ کاملا طبیعی است و این دوره، اوج پرسش‌های جنسی کودکان است که نحوه‌ی برخورد والدین با این سوالات، بسیار مهم و حساس است.

آیا میزان و نوع کنجکاوی جنسی بین دخترها و پسرها متفاوت است و آیا میان کودکان تک‌فرزند با کودکانی که خواهر و برادر دارند، تفاوتی در میزان کنجکاوی جنسی آن‌ها وجود دارد؟
تاکنون مشخص نشده است که بین کنجکاوی جنسی در بین دختران و پسران، تفاوت وجود داشته باشد. این کنجکاوی جنسی در مراحل رشدی کودکان، امری طبیعی است اما کودکانی که خواهر و برادر ندارند و یا در روند زندگی، امکان دیدن اندام خصوصی جنس مخالف خود را ندارند، این وضعیت می‌تواند موجب تشدید کنجکاوی جنسی آن‌ها شود.

اگر به کنجکاوی جنسی کودکان پاسخ صحیحی داده نشود و برخورد نامناسبی با آن بشود، چه پیامدهای منفی‌ای در شخصیت و زندگی آینده‌ی کودک خواهد داشت؟
مباحث مربوط به امور جنسی، بیش از سایر جنبه‌های رفتار انسانی می‌تواند اضطراب، بی‌قراری و هراس را در بزرگسالان ایجاد کند. وقتی موضوع کنجکاوی جنسی مربوط به فرزند خود انسان است، بسیار عجیب است که والدین دچار دلهره می‌شوند. والدین می‌توانند با روشی صادقانه و صریح با کودک خود برخورد کنند که هم پذیرش و هم راهنمایی را برای فرزندان خود تامین کنند. خردسالان در مورد بدن خود کنجکاوند؛ در حالی‌که این مساله برای بزرگسالان، واقعیتی عادی است. خردسالان حتی مجذوب این نکته هستند که دست، پا، بازو و اندام تناسلی دارند و برخی از قسمت‌های بدن‌شان، لذت‌آفرین است. اشتباهی که والدین دچار آن می‌شوند، یکسان دانستن کند و کاوهای طبیعی کودکان در مورد امور جنسی با تجربیات بزرگسالان است. شاید در گذشته صحبت در خصوص امور جنسی، بسیار زشت و ناپسند بود و پدران و مادران را پریشان می‌کرد؛ اما امروز شرایط فرق کرده و اگر والدین، پاسخ سوالات جنسی کودکان خود را ندهند، امکان دارد آن‌ها از منابع دیگر، پاسخ‌هایی را دریافت کنند که به صلاح کودک نباشد و یا ممکن است به دلیل برخورد نامناسب والدین با کنجکاوی جنسی کودک، دچار انواع کج‌رفتاری‌ها، بحران‌ها و بیماری‌های روحی شوند. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد کودکانی که در خصوص رشد و بلوغ جنسی خود، اطلاعات متناسب با توان فکری خود دریافت می‌کنند، به‌طور قابل توجهی، تجربه‌ی ملموس جنسی خود را از لحاظ سنی، به تعویق می‌اندازند؛ در حالی‌که کودکانی که اطلاعات غلط دریافت می‌کنند یا در ناآگاهی کامل به‌سرمی‌برند، در اثر کنجکاوی زیاد برای رسیدن به پاسخ‌های خود، در سنین بسیار پایین، دست به تجربیات جنسی می‌زنند. اگر والدین بتوانند هم‌زمان با رشد و تحول جسمی و فکری خود به پرسش‌های کودک پاسخ دهند، می‌توانند باورها و دیدگاه‌های سالمی را به فرزندان‌شان منتقل کنند.

به سوالات جنسی کودکان چگونه و چه پاسخی بدهیم؟
در پاسخ به سوالات کودک نباید وسوسه شویم و هر ‌چه را می‌دانیم به‌طور یک‌جا تحویل کودک دهیم. بلکه باید پاسخ سوالات کودک را در یک یا دو جمله خلاصه کنیم. سن مناسب برای آگاه کردن کودک از مسایل جنسی، سنی است که وی سوال کند. از دادن پاسخ‌های غیرمعقول در برابر پرسش‌های کودک، باید پرهیز کرد.
توصیه می‌شود در برابر پرسش‌های کودک، ابتدا تفسیر و نظر کودک را بشنویم. برای مثال، زمانی که کودک می‌پرسد «بچه چگونه به وجود می‌آید؟» ابتدا به تفسیر او گوش بدهیم و سپس بدون این‌که لازم باشد طفره برویم یا توضیح کاملی درباره‌ی ارتباط جنسی بدهیم؛ به کودک می‌گوییم «سلولی از بدن پدر با سلولی از بدن مادر به هم می‌پیوندند، آن‌وقت رشد بچه شروع می‌شود و وقتی به اندازه‌ی کافی رشد کرد، از شکم مادر بیرون می‌آید.»
در مقابل پرسش «بچه در کجا رشد می‌کند؟» کافی است ابتدا تفسیر خود کودک را بشنویم و سپس بگوییم «جنین در بدن مادر در داخل کیسه‌ای به شکل بالن قرار دارد و در آن‌جا احساس آرامش می‌کند.»
هم‌چنین می‌توان از کتاب‌هایی استفاده کرد که تولید مثل گیاهان، جانوران و انسان را به صورت نقاشی و شکل نشان داده است. یکی از این کتاب‌ها توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چاپ شده است. در این کتاب، ابتدا رشد یک گیاه، از یک دانه‌ی کوچک را نشان می‌دهد؛ در مرحله‌ی بعد، اجزای تولید مثل دو گل را نشان می‌دهد، سپس گرده‌افشانی آن‌ها، در مرحله‌ی بعد، شکل دو حیوان نر و ماده مثل گوسفند و اعضای تناسلی آن‌ها و چگونگی به دنیا آمدن یک گوسفند کوچک و سپس به صورت تصاویر علمی، اعضای تناسلی زن، مرد و رشد جنین، درون رحم را نشان می‌دهد.

در برابر بازی‌های مخفیانه‌ی کودکان چه برخوردی داشته باشیم؟
کودکان را نباید سرزنش کرد. از طرفی نباید بهانه‌ای غلط برای آنها بیاوریم؛ این کار می‌تواند حساسیت کودکان را در این زمینه‌ها افزایش دهد و موجب نهادینه شدن این رفتار در آن‌ها شود. باید به صورت مستقیم با کودک صحبت کرد. همان‌طور که گفته شد چنین رفتارهایی از روی کنجکاوی‌های کودکانه سر می‌زند و در اغلب موارد، اگر از سوی والدین، نادیده گرفته شود، به مرور زمان و خود به خود فراموش می‌شوند.
در هنگام مشاهده‌ی بازی‌های مخفیانه‌ی کودکان با توجه به این‌که رفتار درستی انجام نشده، بدون هرگونه سرزنشی باید به کودک گفت «شما داشتید لباس‌های هم را در می‌آوردید، این کار، ممنوع است. اگر سوالی دارید از من بپرسید تا کمک‌تان کنم بفهمید؛ اما نباید لباس‌های هم را درآورید» با این برخورد، کنجکاوی‌های جنسی کودک را محدود و سرکوب نکرده‌ایم.
والدین باید به‌طور نامحسوس، مراقب خلوت کودکان خود باشند. بهتر است مکان خلوت آن‌ها مثل اتاق‌شان، دور از چشم والدین نباشد و والدین گاه‌گاهی به بهانه‌های مختلف به اتاق آن‌ها سرکشی کنند.
اگر کودک به اندام شخصی خودش دست می‌زند، باید از همین فرصت استفاده کرد و به معرفی اندام‌های مختلف بدن پرداخت؛ برای این کار باید از اندام‌های غیرجنسی شروع کرد و اندام های جنسی را نیز به‌طور پراکنده، لابه‌لای آن‌ها نام برد و به کودک گفت که بدن هر کسی، خصوصی است و کسی اجازه ندارد به قسمت‌های خصوصی بدن او دست بزند و او هم نباید به کسی نشان دهد (به جز حمام کردن با پدر و مادر یا معاینه توسط پزشک.)