آوید نیوز ـ چند روزی بعد از وقوع زلزله در استان کرمانشاه و دیدن وضعیت تخریب برخی ساختمان‌ها از جمله مسکن مهر که حساسیت‌های زیادی هم برانگیخت؛ وارد یک بحث و چالش تلگرامی این بار در میان هم‌کلاسی های سابق رشته‌ی عمران دانشگاه صنعتی سیرجان که دیرزمانی پیش دانشجوی همان دانشگاه بودم، شدم. هم‌کلاسی‌هایی که حالا برای خودشان جزو اساتید دانشگاه و فعالان عرصه‌ی ساخت و ساز هستند.
سوال اساسی هم این بود که اشکال کار مسکن مهر سرپل ذهاب و قصرشیرین چه بوده است؟ بحث داغی شکل گرفت و صحبت‌های مختلفی شد.
از لزوم استفاده‌ی بیشتر از مصالح سبک تا لزوم افزایش دستمزد مهندسان ناظر و همچنین لزوم طراحی بهتر ساختمان‌ها… با هم نگاهی داریم به این چالش تلگرامی.
وحید قرایی:
شما که کارشناس ساخت و ساز هستید؛ به نظرتون کدوم یکی از عوامل اجرا و نظارت نقش بیشتری در این وضعیت دارن؟ اصولا به نظر شما ملاک ساخت و ساز استاندارد در این موضوع چه مواردی بوده و آیین نامه‌ها در این مورد چی می‌گن؟
محمد روحانی:
یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های دست‌اندرکاران ساخت و ساز، همین است که تعداد کشته‌ها از شصت هزار نفر در بم به حدود هزار نفر رسیده است.
محمد رمضانی:
برو بچه‌های سازه باید نظر بدهند. ولی ساختمون فرو نریخته. البته در زلزله‌ی قوی، نما و دیوارها می‌ریزند.
وحید قرایی:
کاش یکی از آقایون مهندس متخصص، یک نظر اساسی بده و به این پراکنده‌گویی‌ها در این مورد خاتمه بده. این موضوع خیلی روی اعصابه و آرامش روانی ساکنان چنین مناطقی رو تحت تاثیر قرار داده. البته عکس‌هایی هست که برخی آپارتمان‌های شخصی ساز در همین مناطق، آسیب زیادی ندیدن.
مهدی یوسفی:
در اکثر ساختمان‌های مسکن مهر، وال پست‌ها اجرا نشده و این خود می‌تواند عامل جدا شدن دیوار غیرسازه‌ای از سازه شود. دوستان اگر نظر دیگری دارند؛ بفرمایند تا بهره ببریم.
مهدی جولایی:
کاش احمدی نژاد نتیجه‌ی خدمات صادقانه‌ش رو ببینه و دیگه با مشایی و بقایی ویدیو نده بیرون. هر جای دنیا بود شما الان باید به‌خاطر این مسکن مهرها محاکمه می‌شدید.
کامران رزانی:
هنوز در زمینه‌ی طراحی مابین اساتید بحث وجود داره که آیا دیوارها رو به ستون‌ها وصل کنیم یا نه؟ و به دلیل این‌که وصل کردن دیوارها به ستون‌ها باعث می‌شه که مقاطع ستون‌ها مقاوم‌تر طراحی بشه و باعث افزایش هزینه می‌شه از این کار صرف‌نظر کردن و دیوارها رو به امان خدا ول کردن و اگه دقت کنید عمده‌ی خسارت به دلیل ریزش دیوارهاست و اگر وال پست نصب می‌شد، کل ساختمون ریزش می‌کرد.
توضیح: وال پست (Wall post) کلافی است که در طول‌های مشخص برای یکپارچه عمل نمودن دیوار به کار می‌رود.
احسان قاسمی:
مشکل اصلی پوله برادر … پول
مهدی یوسفی:
در مدل‌سازی‌های etabs و sap مدل میان قاب‌های آجری (البته اگر به دیوار مهار شود و به عنوان میان قاب عمل کند) قابل مدل‌سازی نیست. این مساله باعث شده کمتر رفتار دیوارها مورد توجه قرار گیرد. از طرفی ایجاد فاصله بین دیوار و سازه هم خود جای بحث دارد. من بعید می‌دونم با اجرای وال پست، کل سازه خراب بشود. به هر صورت نبشی‌های مورد استفاده فقط در حدی استحکام دارند که دیوار را نگه دارند و نمی‌توانند رفتار دیوار را تبدیل به میان قاب نمایند.
کامران رزانی:
نبشی به میان قاب تبدیلش نمی‌کنه بلکه دیوار رو تبدیل می‌کنه به جرم موثر برای جذب نیروی زلزله و در نتیجه نیروی موثر زلزله زیاد می‌شه که معمولا ساختمان‌های مسکن مهر برای این وضعیت، طراحی نشدن. بعضی از دیوارها غلفتی از قاب جدا شده اومده پایین و بعید بدونم با این روش، مشکل حل شه.
مهدی یوسفی:
به هر صورت باید دیوار به طور کلی با تدابیر مناسبی که رفتار کلی سازه تحت تاثیر قرار نگیرد، به سازه اتصال داشته باشد.
توضیح: میان قاب، همان دیوارهای بیرونی و داخلی ساختمان است که در سازه‌های فولادی و بتنی نقش جدا کننده‌های ساختمان را بر عهده دارند. بسته به اجرای این دیوارها، می‌توانند در افزایش سختی جانبی سازه موثر باشند.
در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻴﺎن قاب‌ها ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻏﻴﺮ ﺳﺎزهای و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﻀﺎ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ به کار ﻣﻲروﻧﺪ. ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ که اﻳﻦ اﻋﻀﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮ روی ﺳﺨﺘﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ داﺷﺘﻪ و ﻟﺬا ﺗﺎﺛﻴﺮات آن‌ها در رﻓﺘﺎر ﻟﺮزهای ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻃﺮاﺣﻲ ﻟﺤﺎظ ﮔﺮدد. وﺟﻮد میانقاب‌ها در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺎزه‌ی ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن، آﻧ ﺮا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎرﻫﺎی ﺟﺎﻧﺒﻲ زﻟﺰﻟﻪ، ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﻟﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻣﻴﺰان ﺟﺬب اﻧﺮژی ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع زﻣﻴﻦ ﻟﺮزه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ.
ﻟﺰوم ﺗﻘﻮﻳﺖ میانقاب‌های ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺎﻳﻲ در راﺳﺘﺎی اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ زﻟﺰﻟﻪ، ﺑﺮای ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻣﺘﻤﺎدی ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﻘﻘاﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﺮای دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ میانقاب‌هایی ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺷﻜﻞﭘﺬﻳﺮی ﻣﻄﻠﻮب روش‌های ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦروشﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺮﺷﮕﻴﺮﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﻴﻦ ﻗﺎب و ﻣﻴﺎﻧﻘﺎب، اﺳﺘﻔﺎده از روﻛﺶ ﺑﺘﻨﻲ و …
مهدی یوسفی:
معمولا نظارت ساختمان از مرحله‌ی تکمیل سازه به بعد کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و این مساله باعث می‌شود کنترلی بر روی اجرای اجزای غیرسازه‌ای صورت نگیرد.
وحید قرایی:
چقدر بحثتون عالیه. سعی می‌کنم از نظراتتون در یک گزارش مطبوعاتی استفاده کنم. پس فرض رو بر این بگذارید که دارید این مطالب رو برای مخاطب عام توضیح می‌دین. واقعا نظراتتون ثمر بخشه.
علیرضا دلیری:
آخر ما نفهمیدیم دیوار وصل بشه به ستون یا نه کدوم خوبه؟
کامران رزانی:
من که می‌گم این هنوز موضوع بحث اساتیده. قاعدتا باید وصل بشه ولی چون ما از مصالح سنگین(آجر) استفاده می‌کنیم برای جبران اضافه نیروی زلزله مجبور می‌شیم از سازه با مقاومت بالاتری استفاده کنیم که مقرون به صرفه نیست.
مهدی یوسفی:
به نظر میاد برای حل رفتار غیر یکپارچه دیوار که منجر به گسیختگی و جدا شدن آن از سازه می‌شه نه اجرای پست وال‌ها موثر باشد و نه فاصله‌ی دیوار از اجزای سازه‌ای. بنابراین باید به دنبال مصالحی بود که هم دیوار را به اجزای سازه‌ای مهار کند و هم این‌که رفتار انعطاف پذیری در مقابل زلزله داشته باشد. ضمن این‌که آجر سفال مصرفی در سازه، سبک و شکننده است. در صورتی که باید علاوه بر سبک بودن، از استقامت لازم هم بهره‌مند می‌بود.
کامران رزانی:
بهترین مصالح موجود، کناف است که چون مصرفش زیاد نیست؛ هنوز نسبتا هزینه‌ی بالایی داره و یا ماها فکر می‌کنیم که گرونه.
محمد رمضانی:
دقیقا. می‌خواستم برسیم به همین جا. بالاخره در و دیوار و پنجره‌های ساختمون باید به جایی از سازه وصل بشند. پس چه خوب که سبک‌ترین حالت باشه و نقش سازه‌ای هم اصلا برای این دیوارها قابل تصور نیست. بسیاری از این مصالح سبک الان دیگه ارزون تر هم هستند. اغلب نگاه ساخت و ساز سنتی هست که هنوز اون‌ها رو در بازار نگه داشته.
احسان قاسمی:
اینجاست که پول نقش خودشه نشون میده.
کامران رزانی:
اگه بهتر بگیم شعور نقش خودشو نشون میده.
علیرضا دلیری:
خب چرا از مصالح سبک‌تر استفاده نمی‌شه؟
مهدی یوسفی:
یه مساله اینه که بازار، مصالح جدید رو به راحتی قبول نمی کنه و سنت‌گرایی از قدیم بوده و الان هم هست.
کامران رزانی:
چند درصد از آدم‌هایی که ساختمون می‌سازن خودشون تو همون ساختمون زندگی می‌کنن؟ تقریبا صفر درصد. در عین حال چطور انتظار داریم که با نظارتی که زیر نیم درصد هزینه‌ی ساختمونه بخواهیم نحوه‌ی ساخت آپارتمان‌ها رو کنترل کنیم؟ می‌دونم که هزینه‌ی نظارت تو کشورهای پیشرفته، بالای سه درصد هست.
مهدی یوسفی:
آجرهایی که در همدیگر قفل و بست می‌شوند هم برای این مساله می‌توانند مفید عمل کنند. قفل و بست آجرها باعث می‌شود که در مقابل بار زلزله علی‌رغم تغییر شکل کلی دیوار و در نتیجه جذب انرژی، دیوار از هم نپاشد. نمونه مصالح دارای قفل و بست گهگاه در ساخت جداول خیابان‌ها البته در جاهای ویژه دیده می‌شود.
کامران رزانی:
بخش بزرگی از کشور ما کویرست. به دنبالش مصالح سنتی مثل خشت، بعدش آجر فشاری و سفالی و بهمنی، مهم‌ترین و اصلی‌ترین مصالح ساختمان شد. اگه بخواهیم این مصالح رو عوض کنیم؛ می‌دونید چند تا کارخونه و چند نفر بیکار می‌شن؟
احسان قاسمی:
ما نفهمیدیم بالاخره پول مهمه یا شعور؟ وقتی به عنوان یک مدرک دار به این نتیجه می‌رسی که باید روی مدرکت هیچ حسابی نکنی و با چندر غاز باید تمام وقتت رو بذاری برای نظارت و تمام مسئولیتشم بپذیری دیگه. باید خیلی پیغمبرزاده باشی که کارتو درست انجام بدی. تازه اگه با این سیستم اصلا کارتو بلد باشی.
مهدی یوسفی:
تنها مصالحی که به عنوان جایگزین معرفی شد؛ 3D پنل‌ها هستند که اگر چه در مقابل زلزله شاید نجات دهنده باشند اما در مقابل آتش‌سوزی اگر منجر به شعله‌ور شدن هم نشوند ولی گازهای سمی تولیدی اجتناب ناپذیر خواهند بود.
محمد رمضانی:
اصلا آتش نمی‌گیرند این‌ها. اون قدیمی‌هاش بود. الان من دارم اینجا –کانادا- استفاده می‌کنم. مشعل بگیر جلوش اصلا نمی‌سوزه.
وحید قرایی:
الان در مورد خاص مسکن مهر قصر شیرین و سرپل ذهاب، شما اشکالی رو مترتب به پیمانکار یا نهاد ناظر می‌دونید؟
احسان قاسمی:
خیر! مشکل اجبار به ساخت خونه و بالابردن آمار تعداد خونه هست. اونم با چندر غاز. بیچاره پیمانکار و ناظر معجزه نمی‌تونن بکنن ولی از طرفی جفتشون هم مقصرن!!
محمد رمضانی:
اولا طراح (معمار نه مهندس سازه) بایستی مصالح سبک برای دیوارها تعیین می‌کرده و نه این مصالح سنتی و سنگین. بعد حالا اگه عمدا مصالح سنتی تجویز و طرح شده باید نظارت دقیق می‌شده که آیا مطابق استاندارد و جزئیات مصوب جدید اجرا شده‌اند که خوب به هم دیگر وصل شده باشند و…
کامران رزانی:
تو هر شهری که سر بزنی، آجرپزی داره. اگه اجبار می‌کردن که آجر ممنوعه اونوقت فقط یه شرکت نداشتیم که دیوار تو خالی و سبک تولید کنه(کناف) بعدشم هزینه‌ها پایین می‌اومد. می‌تونید به من بگید آیا هزینه‌ی زلزله‌ی کرمانشاه جبران هزینه‌ی مازاد ساخت با کیفیت رو می‌داد یا نه؟
محمد رمضانی:
من هم فکر نمی‌کنم دیوار آجری اصلا جوابگو باشه و بشه راه حلی برای زنده موندن از آوارش پیدا کرد. می‌مونه همون دیوارهای سبک (گچی و …) با ضخامت‌های یک سانت و لایه‌ی عایق حرارتی و صوتی. بسیار ارزون و سریع هم هست.
کامران رزانی:
محمد شما تو کانادا دیوار توپر واسه ساختمون استفاده می‌کنید؟ اصلا اجازه دارید؟
محمد رمضانی:
نه ممنوعه و خیلی گرون. صرف نمی‌کنه.
وحید رجایی:
بلوک‌هایی به نام هبلکس اومده که از نظر قیمت حتی از آجر هم ارزون تر در میاد. وقتی همه جوانب رو بسنجی که هم سبک هست هم با نبشی کاملا مهار می‌شه و نیاز به خاک گچ و سیمانم نداره و حتی با چسب پایه‌ی سیمان نصب می‌شه که فکر کنم تکنولوژی ۷۰ سال پیش آلمانه! با پیشرفت مقاوم سازی در «سازه» کلا بی‌خیال دیوارها و بقیه‌ی اجزای ساختمان شدیم. من خودم استفاده کردم و تقریبا متر مربعی بیست هزار تومان با آجر در میاد که در مقایسه با آجر معمولی که نیاز به روکش شن و سیمان یا خاک و گچ داره، تقریبا بیست درصد ارزون‌تره. اما ما تو ایران هنوز داریم از آجرهای گلی و سفال استفاده می‌کنیم که ۵۰ سال پیش بوده.
کامران رزانی:
اینی که گفتی از نظر صرفه‌جویی انرژی، بحث داره. سازمان نظام مهندسی فقط با عرض‌های زیادش، موافقت می‌کنه.
وحید رجایی:
دیوارهای پیرامونی با عرض ۱۵ و داخلی با عرض ۱۰ جواب میده و از نظر عایق بودن، دو برابر فوم و از بلوک‌های لیکا ۶۰ درصد بهتره.
محمد رمضانی:
کافیه یک صفحه قانون رو عوض و استفاده از یکسری مصالح رو ممنوع کنند. به همین راحتی. به نظرم واقعا قیمت و هزینه، الان مشکل این مصالح نیست.
وحید رجایی:
دقیقا! باید فرهنگ استفاده از مصالح جدید جا بیفته که متاسفانه هنوز این کار انجام نشده.
کامران رزانی:
من همیشه گفتم اصفهان و یزد در این زمینه، عمده‌ی مشکل کشور هستن؛ با عقاید سنتی و در اختیار گرفتن عمده‌ی سرمایه‌ی کشور. مگه کسی می‌تونه جلوی اجرای دیوار و سنگ رو تو کشور بگیره؟
احسان قاسمی:
اگه ممنوع بشه چه کسی جوابگوی خسارت به تولید کننده‌ی این مصالح هست؟ به هر حال اگه دنبال مقصر می‌گردین، مقصر اصلی، صنف ما نیست. توی صنف قانون‌گذار یا وزارت خونه‌ها دنبال مقصر باشید. البته با این قوانین موجود، مقصر اصلی پیمانکار و ناظره.
نیما ساجدی:
در هر صورت باید بگم واقعا این مسکن مهری‌ها خیلی متضرر شدن. مطمئنا قشر ضعیف هم هستن که دلشون خوش بود صاحبخانه شدن. حالا وسط این گرفتاری، مطمئن باشید بانک از یک روز عقب افتادگی قسطش نمی‌گذره.
