آوید نیوز: خبر کوتاه اما بسیار جانکاه بود؛ محمدرضا شجریان استاد آواز و از برجسته‌ترین هنرمندان موسیقی سنتی ایرانی، بعد از سال‌ها مبارزه با بیماری سرطان، پنجشنبه ۱۷ مهر در بیمارستان جم تهران از دنیا رفت.
استاد شجریان در ماه‌های اخیر به خاطر مشکلات ریوی و قلبی و افت سطح هوشیاری به‌طور مکرر در این بیمارستان بستری و ترخیص می‌شد.
به بهانه درگذشت استاد مسلم موسیقی کلاسیک ایران، قطعه «زمستان است» با شعر زیبای «مهدی اخوان ثالث» در گوشه داد توسط استاد شجریان در کنسرت ۱۳۷۹ کالیفرنیا اجرا شده است تقدیم به دوستداران ایشان:
دانلود قطعه زمستان است با صدای استاد محمد رضا شجریان و شعر اخوان ثالث
نگاهی به زندگی و کارنامه هنری استاد شجریان
حمدرضا شجریان متولد اول مهر ۱۳۱۹ در مشهد بود. او از کودکی با توجه به استعداد و صدای خوبش، تحت تعلیم پدر که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد. در سال ۱۳۳۱، برای نخستین بار صدای تلاوت قرآن شجریان از رادیو خراسان پخش شد. او در سال ۱۳۳۸ به دانشسرای مقدماتی در مشهد رفت و از همان سال برای نخستین بار با یک معلم موسیقی آشنا شد. پس از دریافت دیپلم دانشسرای عالی به استخدام آموزش‌وپرورش درآمد و به تدریس مشغول شد و در این زمان با سنتور آشنا شد و فراگیری این ساز را نزد جلال اخباری شروع کرد.
شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده گل‌افشان ازدواج کرد که حاصل آن سه دختر و یک پسر (همایون) است. او در سال ۱۳۴۶ به تهران رفت و با احمد عبادی آشنا شد و از سال ۱۳۴۶ در کلاس اسماعیل مهرتاش شرکت کرد. همچنین برای آموختن خوشنویسی در انجمن خوشنویسان نزد ابراهیم بوذری رفت. او از سال ۱۳۴۷ خوشنویسی را نزد حسن میرخانی ادامه داد و در سال ۱۳۴۹ درجه ممتاز را در خوشنویسی به دست آورد.
شجریان تا سال ۱۳۵۰ به خاطر اینکه پدرش می‌خواست خانواده آن‌ها بیشتر با قرائت قرآن و چهره مذهبی شناخته شود، با نام مستعار سیاوش بیدگانی با رادیو همکاری می‌کرد، ولی بعد از آن پدرش به او اجازه استفاده از نام اصلی‌اش را داد. او تا سال ۱۳۴۷ در استخدام آموزش‌وپرورش بود و پس مدت زمانی تدریس و مدیریت مدارس به وزارت منابع طبیعی منتقل شد. او در مدت خدمت در آموزش‌وپرورش در رادکان از توابع چناران به تدریس پرداخت و مدتی در این شهر سکونت داشت.
شجریان در ۱۳۵۰ با فرامرز پایور آشنا شد و یادگیری سنتور و ردیف‌های آوازی را نزد وی دنبال کرد. او در سال ۱۳۵۱ در برنامه “گل‌ها” با نورعلی خان برومند آشنا شد و شیوه آوازی سید حسین طاهرزاده را نزد او آموخت. او از سال ۱۳۵۲ نزد عبدالله دوامی کلیه ردیف‌های موسیقی و شیوه‌های تصنیف‌خوانی را فرا گرفت.
در همان سال، به همراه گروهی از هنرمندان همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر، حسین علیزاده، جلال ذوالفنون و داود گنجه‌ای، مرکز حفظ و اشاعه موسیقی را به سرپرستی داریوش صفوت بنیان نهاد. در آن زمان شجریان تصنیف “داروگ” را که مربوط به آهنگی از محمدرضا لطفی روی شعری از نیما یوشیج بود را اجرا کرد.
شجریان شیوه‌های آوازی قمرالملوک وزیری، اقبال‌السلطان، تاج اصفهانی، میرزا ظلی، ادیب خوانساری، حسین قوامی و غلامحسین بنان را روی صفحات و نوارها به‌دقت دنبال کرد. او از سال ۱۳۵۴ تدریس هنرجویان را در رشته آواز در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آغاز کرد و در سال ۱۳۵۸ با تعطیلی این رشته کار تدریس خود را پایان داد.
اجرای زنده “راست پنجگاه” در سال ۱۳۵۴ در جشن هنر شیراز به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد، بسیار مورد استقبال واقع شد. شجریان در سال ۱۳۵۶ در مسابقه تلاوت قرآن کشوری، رتبه نخست را به دست آورد. و در اسفند ۱۳۵۷ شرکت دل‌آواز را بنیان‌گذاری کرد.
محمدرضا شجریان در ۱۳۵۷ مانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمان‌های دولتی مثل رادیو، به دلیل “پخش آهنگ‌های مبتذل و تشویق به فرهنگ کاباره‌ای” ادامه نداد. پس از این اتفاق محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت هوشنگ ابتهاج بنیان‌گذاری کرد. بیشتر اعضای کانون چاووش همان اعضای گروه‌های شیدا و عارف بودند.
در آن زمان شجریان به همراه شهرام ناظری در چند آلبوم مشترک از کانون چاووش آواز خواندن را بر عهده گرفتند که بیشتر محتوای آن‌ها انقلابی و میهنی بود. از میان آلبوم‌های مشترک شجریان و ناظری، می‌توان به “چاووش ۲” اشاره کرد که شامل دو سرود بسیار معروف شب نورد (برادر نوجوونه، با صدای شجریان) و آزادی (آن زمان که بنهادم، با صدای ناظری) است.
یکی از سرودهای شناخته‌شده، “چاووش ۶” (امروزه با نام سپیده شناخته می‌شود) است که مربوط به کنسرت گروه شیدا با آواز شجریان و به سرپرستی لطفی است. این کنسرت در آذر ۱۳۵۸ در دانشگاه ملی اجرا شد که یک اجرا با محتوای انقلابی بود.
او از آن زمان به بعد در خانه به تحقیق و تدوین ردیف‌های آوازی پرداخت و به آموزش شاگردان قدیمی‌اش همت گماشت. برخی از آلبوم‌های “چاووش” تصحیح شدند و با تغییر نام توسط مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا زیر نظر محمدرضا لطفی بازنشر شدند. از این آثار چاووش‌های ۱ (به یاد عارف)، ۶ (سپیده) و ۹ (جان جان) با حضور شجریان تصحیح و با تغییر نام بازنشر شدند.
شجریان در سال ۱۳۵۸ دعای “ربنا” و مناجات مثنوی افشاری را به‌صورت بداهه و بدون تمرین خواند، ابتدا به‌قصد اینکه به هنرجویان آموزش دهد و بهترین را در ماه رمضان برای افطار پخش کند؛ اما رادیو همان اجرای خودش را پخش کرد و این دعا به مدت ۳۰ سال از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو در ماه رمضان بود.
شجریان در سال‌های دهه شصت، همکاری گسترده‌ای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد که حاصل آن آلبوم‌هایی چون “بیداد”، “آستان جانان”، “سرّ عشق (ماهور)”، “نوا”، “دستان”، “گنبد مینا” و “جان عشاق” بود. در این سال‌ها به همراه گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان کنسرت‌هایی را در خارج از ایران اجرا کرد. از میان این آثار، آلبوم “بیداد” در میان عموم مردم مورد استقبال قرار گرفت.
شجریان پس از سال ۱۳۶۸ به همراه داریوش پیرنیاکان و جمشید عندلیبی به اجرای کنسرت در آمریکا و اروپا پرداخت. آلبوم‌های “پیام نسیم”، “سرو چمان”، “یاد ایام” و… حاصل این همکاری بود. این گروه در سال بعد، کنسرت‌هایی را برای جمع‌آوری کمک از سرتاسر دنیا به‌منظور حمایت از زلزله‌زدگان رودبار برگزار کرد. در این کنسرت‌ها تصنیف‌های قدیمی بازخوانی و تصنیف‌های جدید عمدتاً توسط خود استاد ساخته شدند. آلبوم‌های “دل مجنون” و “آسمان عشق” با همکاری گروه آوا و نیز “دلشدگان” با آهنگسازی حسین علیزاده در این سال‌ها منتشر شدند. تمامی قطعات مجموعه “دلشدگان” در فیلمی به همین نام به کارگردانی علی حاتمی به کار رفتند.
استاد شجریان پس از جدایی از همسر اول خود در ۱۳۷۱ با کتایون خوانساری ازدواج کرد که حاصل این ازدواج پسری به نام رایان است. او در سال ۱۳۷۱ با همکاری گروه آوا آلبوم “آسمان عشق” را منتشر کرد. مدتی بعد آلبوم مربوط به کنسرت پاریس سال ۱۳۷۲ شجریان به همراه محمدرضا لطفی و مجید خلج در قالب آلبوم “چشمه نوش” به بازار عرضه شد.
شجریان مدتی بعد آلبوم‌های “بهاریه”، “جان عشاق” و “گنبد مینا” را که حاصل همکاری او با پرویز مشکاتیان در سال‌های دهه ۱۳۶۰ بود، منتشر کرد. آلبوم “قاصدک” که آخرین همکاری شجریان با مشکاتیان است نیز در همین دوران اجرا شد. آلبوم “یاد ایام” که حاصل کنسرت آمریکا در تابستان ۱۳۷۱ و اولین همکاری مشترک شجریان با پسرش همایون بود، در سال ۱۳۷۴ منتشر شد.
مدتی بعد آلبوم “رسوای دل” با همکاری گروه آوا منتشر شد. او در سال ۱۳۷۵ نیز در آلبومی با آهنگسازی مجید درخشانی تحت عنوان “در خیال” همکاری کرد. در سال ۱۳۷۶ آلبوم‌های “معمای هستی” با همکاری محمدرضا لطفی، عبدالنقی افشارنیا و همایون شجریان و “عشق داند” که مربوط به بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی به همراه محمدرضا لطفی در سال ۱۳۵۹ بود، منتشر شدند.
همچنین در این سال، آلبوم “شب وصل” با همکاری داریوش طلایی، سعید فرج‌پوری و همایون شجریان به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۷۷، آلبوم “شب، سکوت، کویر” را با آهنگسازی کیهان کلهر منتشر کرد. این آلبوم بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان با آواز محلی است و در آن برخی سازهای محلی نیز استفاده شده‌اند. استاد شجریان کمی بعد یک بار دیگر با گروه آوا همکاری کرد که حاصل آن دو آلبوم “آهنگ وفا” و “آرام جان” بودند.
شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کرد. او همان سال با همکاری حسین یوسف‌زمانی آلبوم “بوی باران” را منتشر کرد. او از سال ۱۳۷۹ همکاری خود را با حسین علیزاده، کیهان کلهر و پسرش همایون آغاز کرد و این همکاری تا اوایل دهه ۱۳۸۰ ادامه داشت. اولین آلبوم حاصل این همکاری “زمستان است” بود که در سال ۱۳۷۹ به‌صورت زنده در کالیفرنیا، اجرا و ضبط شد و سپس به بازار آمد. آلبوم “زمستان است” بر اساس شعر زمستان اثر مهدی اخوان ثالث اجرا شد.
استاد شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم “بی تو بسر نمی‌شود” و “فریاد” را منتشر کرد که با همکاری علیزاده، کلهر و همایون اجرا شده بودند. این گروه چهارنفره در زمستان ۱۳۸۲ برای کمک به زلزله‌زدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند که با نام “هم‌نوا با بم” برگزار شد. او درآمد حاصل از فروش دی‌وی‌دی این کنسرت را به پروژه باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد.
شجریان، علیزاده، کلهر و همایون در پاییز ۱۳۸۴ نیز یک کنسرت برگزار کردند که حاصل آن آلبوم‌های “ساز خاموش” و “سرود مهر” بود. استاد شجریان از سال ۱۳۸۶ به همکاری با گروه آوا پرداخت و کنسرت‌هایی در تهران، اصفهان، اروپا، آمریکا و کانادا اجرا کرد.
در این دوران، دو اثر به نام‌های “غوغای عشق‌بازان” (آلبوم صوتی) و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا (آلبوم تصویری) به همراه گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شد. شجریان در سال ۱۳۸۷ یک گروه موسیقی بنیان‌گذاری کرد و آن را به افتخار جلیل شهناز (نوازنده نامی تار)، گروه شهناز نامید.
شجریان در ۱۳۸۹ به همراه گروه شهناز یک تور کنسرت جهانی برگزار کرد که دو مورد از این کنسرت‌ها منتشر شده‌اند. او در اوایل دهه ۱۳۹۰ آلبوم صوتی “مرغ خوش‌خوان” و دو آلبوم تصویری کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در دبی و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه شهناز در تهران مربوط به همکاری او با گروه شهناز را منتشر کرد.
او پس از آن به‌صورت موقت با برادران پورناظری (تهمورس پورناظری و سهراب پورناظری) همکاری کرد که حاصل آن آلبوم “رنگ‌های تعالی” است. شجریان سپس همکاری با برادران پورناظری را قطع کرد و در سال ۱۳۹۳ بار دیگر به همراه گروه شهناز و با حضور سعید فرج‌پوری یک تور کنسرت جهانی با عنوان “سرگشتگان عشق” را برگزار کرد.
