گفت‌وگو با دکتر «خاطره علوی» متخصص داخلی پیرامون بیماری «دیابت»
آوید نیوز: دکتر «خاطره علوی» متخصص داخلی و متولد شهر «رفسنجان» است که دوره‌ی تخصص داخلی خود را در دانشگاه «شهید باهنر» کرمان گذرانده و بعد از آن دوره‌ی یکساله‌ی زخم را در دانشگاه‌های تهران و تورنتو کانادا طی کرده است.
وی که از پزشکان حاذق کرمانی است؛ سابقه‌ی کار در مراکز دیابت بیمارستان شفا و مرکز بیماری‌های خاص (ثامن الحجج) شهر کرمان را دارد و علاوه بر آن در مطب خود واقع در بیمارستان مهرگان، با دقت و دلسوزانه، بیماران ـ به خصوص با وسواسی خاص بیماران دیابتی ـ را درمان می‌کند.
از وی در مورد دلیل این همه وسواس و دلسوزی خاص در خصوص بیماران دیابتی می‌پرسم که می‌گوید: «من نیز مانند همه‌ی خانواده‌های ایرانی درگیر مسأله‌ی دیابت بوده‌ام. پدرم در اثر دیابت فوت کرده و شاید این اتفاق، مهمترین انگیزه‌ی من برای فعالیت در حیطه‌ی این بیماری است. چون از نزدیک با مشکلات فرد دیابتی و خانواده‌ی او آشنا هستم و می‌دانم بیشتر بیماران دیابتی ما نمی‌دانند که دچار چه بیماری خطرناکی هستند و اگر درمان صحیح و درست انجام ندهند؛ دچار چه مشکلاتی خواهند شد؟
آن‌ها نمی‌دانند عدم درمان به موقع و صحیح، مشکلات فراوانی گریبانگیر آن‌ها و خانواده‌های‌شان می‌کند. زیرا دیابت یک بیماری مزمن با عوارض بسیار زیاد است که حدود هر ۸ ثانیه، یک نفر در اثر آن جان خود را از دست می‌دهند و از آنجایی که هر ۱۰ ثانیه، ۲ نفر مبتلا به دیابت می‌شوند؛ درصد بالایی از علل مرگ و میر و ناتوانی جامعه را تشکیل می‌دهد و هزینه‌های بسیار بالایی برای جامعه ایجاد می‌کند. در حالی که با تشخیص افراد در معرض خطر و یا درمان صحیح بیماران دیابتی، می‌توان جلوی بسیاری از آسیب‌های ناشی از این بیماری را کاهش داد.
در کشور ما حدود ۱۱درصد افراد جامعه مبتلا به دیابت هستند و اگر به اطراف خود نگاه کنیم؛ در همه‌ی خانواده‌ها، یک فرد دیابتی وجود دارد و همگی ما به طور مستقیم و غیرمستقیم درگیر دیابت هستیم.
من به عنوان یک پزشک دیابت و یک فرد از خانواده دیابتی تمام سعی و تلاش خود را در خصوص آگاه‌سازی افراد و پیشگیری و درمان این بیماری به کار می‌گیرم و بر خود لازم می‌دانم اطلاعاتی در مورد دیابت و عوارض آن به اطلاع افراد برسانم تا شاید بتوانم قدمی در راه سلامت جامعه برداشته باشم. چرا که وقتی فرد دیابتی ساعت‌ها زیر دستگاه دیالیز است؛ نه تنها خود بیمار آسیب می‌بیند بلکه افراد نزدیک به او هم تحت تأثیر بیماری و مشکلات او قرار می‌گیرند و نمی‌توانند زندگی راحت و شادی داشته باشند.
وقتی پای پدر، مادر یا همسر خانواده‌ای قطع می‌شود و آن فرد ناتوان می‌گردد؛ انگار همه خانواده دچار این ناتوانی شده‌اند. پس چه بهتر که قبل از هر کدام از این اتفاقات، با پیشگیری و درمان به موقع دیابت، از آسیب به خود، خانواده و جامعه جلوگیری کنیم.»
به دلیل اهمیت این بیماری و از آنجا که دیابت همه گیر شده است و تمام سازمان‌ها در تلاش برای کنترل، پیشگیری و درمان این بیماری هستند و نیز شعار امسال سازمان بهداشت جهانی هم «زندگی سالم و دیابت» است؛
دیابت چیست و انواع آن کدامند؟
«دیابت» یا بیماری «قند» به علت ناتوانی بدن در تولید یا به‌کارگیری «انسولین» پدید می‌آید.
انسولین ماده‌ای است که در بدن توسط لوزالمعده تولید می‌شود و باعث می‌شود قند یا به عبارتی مهمترین منبع انرژی بدن، بتواند مورد استفاده‌ی سلول‌ها قرار گیرد.
دیابت انواع مختلف دارد:
دیابت نوع یک: در این نوع دیابت، انسولین در بدن تولید نمی‌شود و فرد برای ادامه‌ی زندگی، نیاز به تزریق انسولین دارد. این بیماری بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و ناشی از اختلال ایمنی است و هنوز علت مشخصی برای آن پیدا نشده است.
دیابت نوع دو: شایع‌ترین نوع دیابت است. در این نوع دیابت، انسولین به مقدار کافی تولید نمی‌شود و یا بدن به انسولین مقاوم است و در نتیجه قادر به مصرف قند در بدن نیست و بیشتر در زمینه‌ی ژنتیکی ایجاد می‌شود.
دیابت بارداری: این نوع دیابت فقط در دوران بارداری به علت تغییرات هورمونی بروز می‌کند و معمولاً پس از بارداری بهبود می‌یابد.
انواع دیگری از دیابت نیز وجود دارد که در اثر مصرف کورتون با جراحی لوزالمعده ایجاد می‌شود.
در حال حاضر چه تعداد بیمار دیابتی در کرمان داریم؟
طبق آمار جهانی در حال حاضر حدود ۳۴۶ میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند و در سال ۲۰۳۰ این تعداد، دو برابر خواهد شد.
در ایران در حال حاضر حدود ۶ میلیون نفر مبتلا به دیابت وجود دارد و شیوع دیابت در شهر‌های مختلف ایران فرق می‌کند. به عنوان مثال در تهران حدود۷-۶ درصد و در یزد بیشترین میزان ابتلا یعنی حدود ۱۶ درصد را داریم. طبق مطالعات اخیر حدود ۱۴ تا ۲۳ درصد ایرانیان بالای ۳۰ سال مبتلا به دیابت هستد و یا دچار عدم تحمل گلوکز هستند. همچنین در شهر کرمان شیوع دیابت طبق مطالعاتی که اخیراً انجام شده، حدود ۹ درصد است که ۳ درصد از این افراد از بیماری خود اطلاع ندارند.
علائم دیابت کدامند؟
پرنوشی، پر ادراری و پرخوری شایع‌ترین علائم بیماری دیابت هستند.
ولی سایر علائم دیابت شامل خستگی، کاهش وزن، تاری دید و عفونت‌های مکرر است.
همچنین در دیابت نوع یک، معمولاً علائم ناگهانی شروع می‌شود و بسیار پر سر و صداست و حتی ممکن است فرد دچار کاهش سطح هوشیاری شود ولی در دیابت نوع ۲ فرد ممکن است سال‌ها مبتلا به دیابت باشد و از بیماری خود مطلع نباشد تا زمانی که دچار یکی از عوارض دیابت شود و یا به طور تصادفی با انجام آزمایش خون، متوجه بیماری خود شود.
تشخیص دیابت چگونه انجام می‌شود؟
دیابت به کمک موارد زیر تشخیص داده می‌شود:
- وقتی قند خون ناشتا ۱۲۶ و یا بالاتر باشد
- قند غیر ناشتا و تصادفی ۲۰۰ و بالاتر همراه با علائم بیماری قند مثل پرخوری، پرنوشی و پر ادراری
- و یا دو بار قند غیرناشتا بالای ۲۰۰ باشد
چه افرادی در ریسک ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند؟ - سن بالای ۳۰ سال
- فامیل درجه یک (مانند پدر، مادر، خواهر و برادر) مبتلا به دیابت نوع ۲
- سابقه‌ی اختلال تحمل گلوکز
- سابقه‌ی دیابت بارداری
- سابقه‌ی فشار خون بالا
- عدم فعالیت فیزیکی و بی‌تحرکی
- چاقی و اضافه وزن
- چربی‌های خون بالا
- مصرف بعضی از داروها مثل کورتون (استروئید)
و باید بدانیم که قند ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۶ جزو مراحل قبل از دیابت است و افراد دارای این مسأله در ریسک بالای ابتلا به دیابت هستند.
عوارض دیابت چیست؟
افزایش قند خون به مدت طولانی، باعث ایجاد یک‌سری عوارض در بدن و ارگان‌های مختلف آن می‌شود از جمله باعث آسیب جدی چشم، کلیه، قلب، اعصاب محیطی و عروق می‌شود.
دیابت، چه آسیبی به چشم‌ها می‌رساند؟
شاید بسیاری از افراد ندانند که شایع‌ترین علت نابینایی و کم بینایی در سنین بین ۲۰ تا ۷۴ سالگی، دیابت است. دیابت به مرور زمان باعث آسیب به عروق شبکیه‌ی چشم شده و به مرور زمان در صورت عدم درمان، باعث تاری دید و به‌تدریج نابینایی می‌شود.
متأسفانه گاهی اوقات افراد دیابتی بعد از پیدا کردن مشکلات چشم و تاری دید، به طور اتفاقی متوجه می‌شوند که مبتلا به دیابت بوده‌اند.
گاهی هم ممکن است فرد دیابتی هیچ علامتی نداشته باشد ولی تخریب عروقی در چشم اتفاق افتاده باشد.
چه باید کرد؟
تشخیص زودرس و درمان سریع مشکلات بینایی، می‌تواند از پیشرفت ضایعات چشمی جلوگیری کند. در دیابت نوع ۲ لازم است در زمان تشخیص بیماری، معاینات دقیق چشم صورت گیرد و در دیابت نوع ۱ بعد از ۵ سال از شروع بیماری، باید معاینه‌ی چشم انجام شود.
اما به افراد دیابتی در مورد چشم، توصیه‌های مهم زیر را ارائه و تأکید می‌کنم: - معاینه‌ی سالانه‌ی چشم توسط پزشک متخصص
- کنترل دقیق قندخون و فشارخون
در خصوص عوارض کلیوی دیابت بگویید.
شایع‌ترین علت نارسایی کلیه و دیالیز، دیابت و فشارخون هستند.
دیابت می‌تواند با آسیب به عروق کوچک کلیه‌ها، باعث آسیب به کلیه‌ها شده و در نهایت ایجاد نارسایی کلیه کند.
دیابت باعث دفع پروتئینی به نام «آلبومین» در ادرار می‌شود که اگر زود تشخیص داده و درمان شود؛ می‌توان از بدتر شدن آن جلوگیری کرد. در غیر این‌صورت با افزایش دفع آلبومین، کلیه‌ها دچار نارسایی شده و عملکرد خود را از دست می‌دهند و فرد دیابتی برای ادامه‌ی زندگی، نیازمند دیالیز یا پیوند کلیه می‌شود.
البته با تشخیص زود هنگام درگیری کلیه، می‌توان با درمان‌های مختلف، از بدتر شدن آن جلوگیری کرد.
تشخیص زودرس آسیب کلیوی چگونه و چه هنگامی است؟
تشخیص زودرس آسیب کلیوی با اندازه‌گیری آلبومین در آزمایش ادرار است. به همین جهت توصیه می‌شود حداقل سالانه یکبار آلبومین ادرار اندازه‌گیری شود.
راه‌های پیشگیری یا جلوگیری از پیشرفت بیماری کلیه در دیابت کدامند؟
1) کنترل دقیق قند خون
2) کنترل دقیق فشار خون (فشار خون از عوامل مهم آسیب کلیه‌هاست)
3) مصرف بسیار کم نمک
4) کنترل عفونت ادراری
5) مصرف کم پروتئین
6) ترک مصرف سیگار و الکل
7) فعالیت ورزشی منظم
پای دیابتی چیست؟
درگیری اندام تحتانی (پا) در فرد دیابتی را پای دیابتی گویند.
افراد باید بدانند شایع‌ترین علت قطع عضو بعد از تصادفات، بیماری دیابت است.
بیماری دیابت در دراز مدت باعث آسیب به عروق خونی و رشته‌های عصبی پاها شده و باعث کاهش جریان خون و مختل شدن حس درد و فشار در پای دیابتی می‌شود و در نتیجه پا مستعد زخم و عفونت می‌شود.
علائم آسیب پا کدامند؟
بی حسی، مور مور، گز گز، سوزش، درد، ریزش موی پاها، نازک و براق شدن پا، خشکی پوست پا و در نهایت تغییر شکل مفاصل و فرم پا.
چه توصیه‌ای برای مراقبت از پاها دارید؟
مهمترین توصیه‌های مراقبت از پاها عبارتند از :
1) پای خود را هر روز از نظر تاول و قرمزی بررسی کنید.
2) پاهای خود را روزانه با آب بشویید و خوب خشک کنید. (به‌خصوص لای انگشتان پا را)
3) هر روز کف پای خود را با کرم مرطوب کننده چرب کنید.
4) جوراب نخی بپوشید و هر روز آن را عوض کنید.
5) هیچ وقت پای برهنه نباشید.
6) ناخن‌های خود را صاف و کمی بلند نگه دارید.
7) کفش مناسب بپوشید و از پوشیدن کفش‌های تنگ جداً خودداری کنید.
8) حداقل سالی یکبار پاهای خود را به پزشک معالج نشان دهید.
9) هیچوقت کفش بدون جوراب نپوشید.
10) پای خود را برای گرم شدن در کنار وسائل گرمازا مثل بخاری و اجاق قرار ندهید.
11) و در آخر توصیه می‌شود هر زمان قرمزی، تاول، زخم در پای خود مشاهده کردید؛ سریعاً به پزشک معالج خود مراجعه کنید.
در خصوص دیابت و مشکلات قلبی و عروقی بگویید…
بیماری‌های قلبی عروقی، علت اصلی مرگ و میر و ایجاد ناتوانی در افراد دیابتی هستند و خطر بروز حوادث قلبی- عروقی در افراد دیابتی، دو برابر افراد دیگر است.
مهمترین علت ایجاد بیماری‌های قلبی عروقی، تصلب شرائین است که باعث سخت شدن و تنگ‌تر شدن سرخرگ‌های قلب شده و خون‌‌رسانی به سلول‌های قلب را دچار مشکل می‌کند و باعث ایجاد مشکلات قلبی می‌شود. دیابت یکی از شایع‌ترین و مهمترین عوامل ایجاد تصلب شرائین است.
علائم مهم بیماری قلبی کدامند؟
- درد قفسه‌ی سینه: این درد کوبنده یا فشارنده در پشت جناغ سینه احساس می‌شود که به گردن، پشت، شکم و دست انتشار می‌یابد ولی فرد دیابتی معمولاً هیچ دردی در قفسه‌ی سینه احساس نمی‌کند. این درد و یا مشکلات قلبی می‌تواند حتی بدون درد همراه با احساس تنگی نفس، تهوع، تعریق شدید اتفاق بیفتد.
- تپش قلب
- تنگی نفس
- ورم اندام‌ها که بیشتر در مراحل پیشرفته‌تر قلبی مشاهده می‌شود.
- حوادث عروق مغزی مثل سکته‌ی مغزی در افراد دیابتی، بسیار شایع است و همراه بودن فشار خون و دیابت، ریسک مشکلات مغزی و احتمال سکته‌ی مغزی را بسیار بالا می‌برد.
راه‌های پیشگیری از مشکلات قلبی عروقی را نام ببرید.
1) کنترل قند خون
2) کنترل فشار خون
3) کنترل چربی خون کلسترول و تری گلیسرید
4) انجام فعالیت ورزشی منظم
5) کاهش وزن
6) عدم مصرف سیگار و الکل
7) مصرف روزانه دوز کم آسپرین
در خصوص سایر عوارض دیابت توضیح بفرمایید.
دیابت می‌تواند باعث مشکلات جنسی در زنان و مردان شود.
دیابت می‌تواند به اعصاب دستگاه گوارش آسیب برساند و باعث یبوست، تهوع، استفراغ، نفخ شکم و کاهش اشتها شود.
دیابت می‌تواند باعث مشکلات در دستگاه ادراری مثل ایجاد تکرر ادرار، بی اختیاری ادراری و ایجاد عفونت‌های مکرر ادراری شود.
دیابت می‌تواند باعث ایجاد دردهای پراکنده و منتشر در بدن مثل درد ران، ساق پا، دردهای پهلو‌ها و شکم شود. – دیابت می‌تواند باعث بیماری‌های لثه و عفونت‌های لثه در بیماران دیابتی شود.
درمان دیابت چگونه است؟
درمان دیابت شامل مراحل زیر است:
1) آموزش
2) رژیم غذایی مناسب
3) برنامه‌ی ورزشی منظم و صحیح
4) درمان دارویی دیابت
5) کنترل و درمان عوارض دیابت
نکته‌ی مهم در مورد درمان دیابت این است که خود فرد نقش بسیار مهمی در درمان بیماری خود دارد و اصل درمان در دیابت، رعایت رژیم غذایی مناسب و انجام فعالیت ورزشی مناسب است و بعد از آن مصرف دارو… ولی متاسفانه همکاران و بیماران ما به این نکته کمتر توجه می‌کنند.
اما در توضیح این موارد باید بگویم اولین اصل در درمان دیابت، آموزش بیمار دیابتی است. ضروری است بیمار دیابتی بیماری خود را بشناسد و از عوارض کوتاه مدت و دراز مدت بیماری آگاه باشد تا بتواند در درمان خود به پزشک معالج کمک کند. زیرا درمان دیابت، یک کار تیمی است که بخش مهمی از آن، به عهده‌ی خود بیمار است.
یک فرد دیابتی می‌تواند با شرکت در کلاس‌های آموزشی دیابت و مطالعه در این زمینه، دانش و آگاهی خود را بالا ببرد.
دومین اصل درمان، ورزش و فعالیت فیزیکی مناسب و مداوم است. ورزش می‌تواند در یک فرد دیابتی، اثرات زیر را ایجاد کند:
1- کاهش قند خون از طریق کاهش مقاومت بدن به انسولین و سوختن بیشتر مواد قندی
2- کنترل فشار خون
3- کاهش چربی‌های خون
4- کاهش وزن
5- کاهش استرس و فشار روحی
علاوه بر این موارد، ورزش و فعالیت فیزیکی باعث ایجاد احساس بهتری در فرد دیابتی می‌شود.
یک فرد دیابتی می‌تواند ورزش مورد علاقه‌ی خود را پیدا کند. البته وی برای مدت و شدت ورزش مورد علاقه‌ی خود باید با پزشک معالجش مشورت کند اما مناسبت‌ترین و سالم‌ترین ورزش برای یک فرد دیابتی، پیاده‌روی روی سطح صاف است که بهتر است حداقل هفته‌ای سه بار و هر بار هم به مدت ۳۰ دقیقه به طور مداوم انجام شود.
نکاتی هم وجود دارد که فرد دیابتی بایستی در هنگام ورزش به آن‌ها توجه کند که عبارتند از:
1- شروع آهسته فعالیت و افزایش تدریجی زمان و شدت آن
2- استمرار روزانه
3- پوشیدن جوراب نخی
4- پوشیدن کفش مناسب
5- نوشیدن آب در هنگام ورزش
6- به همراه داشتن یک ماده‌ی قندی که در صورت افت قند خون، آن را مصرف کند.
7- در صورت امکان، قند خون قبل و بعد از ورزش سنگین را اندازه‌گیری کند
8- پاها را قبل و بعد از ورزش از نظر قرمزی، تاول و بریدگی کنترل کند
9- اگر ورزش بیشتر از نیم ساعت طول کشید؛ بایستی یک میان وعده سبک مصرف کرد
اما اصل سوم درمان دیابت و مهمترین اصل، با توجه به فرهنگ ما، رعایت رژیم غذایی مناسب و سالم است.
رژیم غذایی برای هر فرد بر اساس سن، قد، وزن و میزان قند خون و بیماری‌های همراه با دیابت فرق می‌کند و هر فرد باید رژیم غذایی اختصاصی زیر نظر کارشناس تغذیه داشته باشد. با این حال یک سری نکات کلی در رابطه با رژیم غذایی وجود دارد که همه‌ی بیماران دیابتی باید آن‌ها را رعایت کنند که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
بیمار دیابتی باید توجه داشته باشد که حداقل سه وعده غذای اصلی خود را میل کند و هیچگاه وعده‌ی غذایی اصلی را حذف نکند.
سه میان وعده هم مصرف کند. همچنین بایستی از هر چهار گروه غذایی شامل کربوهیدارت‌ها (مانند برنج، نان و ماکارونی)، چربی‌ها، پروتئین (مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، سویا و حبوبات) ویتامین‌ها و سبزیجات و میوه‌جات به میزان مناسب استفاده کند.
توصیه‌های شما به بیماران دیابتی در خصوص رژیم غذایی چیست؟ - مصرف کم نمک
- مصرف چربی‌های جامد و استفاده‌ی بیشتر از روغن‌های گیاهی مثل روغن زیتون
- مصرف بیشتر نان سبوس‌دار، نان جو، نان سنگک و مصرف کمتر نان سفید و لواش
- خوردن میان وعده
- از حبوبات و سویا بیشتر استفاده شود
- همراه با هر وعده‌ی غذایی، مقدار فراوانی سبزیجات استفاده شود
- به یاد داشته باشید همه انواع میوه‌ها قند دارند و مصرف میوه در بیماران دیابتی محدود است.
- بهتر است غذاها به صورت کبابی یا آب‌پز استفاده شود و تا جایی که امکان دارد سرخ نشوند
- از حبوبات و سبزیجات در پخت برنج استفاده کنید تا میزان جذب کندتر شود
- از لبنیات کم چرب استفاده کنید
«افت قند خون» یا «هیپوگلیسمی» چیست؟
«افت قند خون» یا «هیپوگلیسمی» زمانی رخ می‌دهد که قند خون بیمار دچار افت شده و زیر ۵۰ باشد و بیمار علائم افت قند خون مثل تعریق شدید، ضعف و بی‌حالی، حالت تهوع و استفراغ، سردرد و تاری دید را داشته باشد. افت قند خون می‌تواند بسیار خطرناک باشد و حتی باعث کاهش سطح هوشیاری بیمار و فرد دیابتی شود و به همین دلیل توصیه می‌شود که هیچ وعده‌ی غذایی از رژیم فرد دیابتی حذف نشود. اگر هم این فرد دچار افت قند خون شد؛ در صورت هوشیار بودن بیمار، می‌توان به او مواد شیرین مثل شربت یا آبمیوه داد و به دنبال آن فرد یک وعده‌ی سبک و کوچک مصرف کند. البته در صورت بیهوش بودن بیمار، توصیه می‌شود به بیمارستان منتقل شود تا به صورت تزریقی گلوکز دریافت کند. درمان دارویی آخرین قدم در درمان دیابت است. در صورتی که برخی از همکاران محترم و بیماران، آن را قدم اول درمان می‌دانند. باید بدانیم تا زمانی که روش زندگی خود را اصلاح نکنیم و رژیم غذایی صحیح و نیز فعالیت فیزیکی مناسب نداشته باشیم؛ نمی‌توانیم با دارو به تنهایی، بیماری دیابت را کنترل کنیم.
داروهای درمان دیابت به دو گروه تزریقی و خوراکی تقسیم می‌شوند که در افراد مبتلا به دیابت نوع یک، درمان فقط انسولین است و ما مجاز به مصرف داروهای خوراکی نیستیم ولی در دیابت نوع دو می‌توانیم هم از داروهای خوراکی و هم تزریقی مثل انسولین استفاده کنیم که البته میزان مصرف دارو و نوع آن توسط پزشک و بر اساس تشخیص وی تجویز و تنظیم می‌شود.
و صحبت پایانی شما…
به امید روزی که بتوانیم از بیماری دیابت پیشگیری کنیم و یا با درمان صحیح دیابت، از ایجاد عوارض آن در بیماران دیابتی جلوگیری کنیم و بیماران دیابتی ما بتوانند زندگی سالم و بانشاطی را در کنار خانواده‌ی خود داشته باشند.
