وقتی دختر و پسر در بهترین روزهای زندگی‌شان درگیر پیدا کردن آرایشگاه، تالار و سفارش کارت دعوت و تدارک عروسی هستند؛ تنها چیزی که برای‌شان مهم است، زودتر سروسامان گرفتن و نشستن سر سفره‌ی عقد است. موقع عقد هم شاید تنها چیزی که از آن دفترچه‌ی قهوه‌ای رنگ عقد برای دختر و پسر و خانواده‌های‌شان مهم است؛ میزان مهریه است. همان چیزی که خانواده‌ی دختر، تنها مستمسک و نقطه‌ی قدرت و اتکای دخترشان در زمانی می‌دانند که خدای نکرده بخواهد طلاقی رخ دهد. در حالی که وقتی زندگی به تنگنا می‌رسد و زن یا شوهر به هر دلیلی ادامه‌ی زندگی را غیرممکن می‌دانند؛ دیگر میزان مهریه به چشم نمی‌آید و دو طرف به فکر راهی برای نجات خود از زندگی مشترک می‌گردند. اگر زن و مرد هنگام عقد، به مواردی که در این دفترچه‌ی قهوه‌ای امضا می‌کنند؛ دقت کنند، خانم‌ها متوجه حق و حقوق خود بنا به موارد این دفترچه و آقایان متوجه بار مسئولیت‌شان بعد از امضای این دفترچه می‌شوند. در واقع، زن و مرد حق دارند علاوه بر توافق بر سر موارد این دفترچه یا تغییر در آنها، بر سر مواردی مثل حضانت از فرزند و حق طلاق، خودشان تصمیم بگیرند.
نکته‌ی مهم‌تر این است که زن و مرد می‌توانند با توافق یک‌دیگر قبل از جاری شدن صیغه‌ی عقد، در مورد هر یک از این بندها تغییر دلخواه خود را ایجاد کنند که بر مبنای آن، حقی به حقوق زن یا مرد اضافه شود.
چه خوب است در همان روزهای خوش قبل از ازدواج، دختر و پسر، به طور منطقی بر سر این موارد با یک‌دیگر به توافق برسند.
برای آشنایی بیش‌تر با شرایط ضمن عقد، ابتدا موارد را عینا می‌آوریم؛ سپس به بررسی هر یک از موارد مندرج در قباله‌ی ازدواج می‌پردازیم.
لازم است این نکته را بدانیم که سردفتر ازدواج وظیفه دارد شرایط مندرج در قباله را مورد به مورد به دو طرف تفهیم کند؛ چرا که شرطی معتبر است که مورد توافق زن و مرد قرار گیرد و به امضای هر دوی آنها رسیده باشد.
شرایط ضمن عقد یا عقد خارج لازم
الف: ضمن عقد نکاح/خارج لازم زوج شرط کرد هرگاه طلاق بنا به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد؛ زوج موظف است تا نصف دارایی موجود خود را که در ایام زناشویی با او به دست آورده یا معادل آن را طبق نظر دادگاه، بلاعوض به زوجه منتقل کند.
توضیح: این بند به این معناست که مرد بعد از طلاق باید نصف دارایی خود که بعد از شروع زندگی به دست آورده است، به نام زن کند، مشروط بر این‌که:
۱- طلاق به درخواست مرد باشد
۲- زن مطیع همسر خود باشد و اخلاق و رفتار نامتناسب با وی نداشته باشد و هم‌چنین از او تمکین کند.
ب: ضمن عقدنکاح/خارج لازم، زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل غیر داد که در موارد مشروحه‌ی زیر با رجوع به دادگاه و اخذ مجوز از دادگاه پس از انتخاب نوع طلاق، خود را مطلقه کند و نیز به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل غیر داد تا در صورت بذل از طرف او قبول کند.
توضیح: این بند بیانگر این مطلب است که زن در صورت تحقق شرایط زیر از ناحیه‌ی مرد، وکیل است خودش شخصا یا با انتخاب فرد دیگری به عنوان وکیل، به دادگاه مراجعه کند و پس از اثبات مدعا، درخواست طلاق کند.
مواردی که زن می‌تواند از دادگاه، تقاضای صدور طلاق کند؛ به شرح زیر است:
۱- خودداری شوهر از دادن نفقه به زن به مدت شش ماه به هر عنوان و عدم الزام او به تأدیه نفقه و هم‌چنین در موردی که اجبار شوهر هم ممکن نباشد.
توضیح: عدم پرداخت خرجی زن و انجام سایر حقوق واجب زن به مدت شش ماه. نفقه طبق قانون، شامل همه‌ی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، پوشاک، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و هر چه به صورت عادت، احتیاج و لازمه‌ی زندگی باشد.
۲- سوء رفتار یا سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه غیر قابل تحمل کند.
توضیح: بدرفتاری غیرقابل تحمل مرد با زن و فرزندان.
۳- ابتلای زوج به امراض صعب‌العلاج به نحوی که دوام زناشویی برای زوجه، مخاطره‌آمیز باشد.
توضیح: بیماری خطرناک غیرقابل درمان مرد در حدی که سلامت زن را به خطر اندازد.
۴- جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح، شرعا ممکن نباشد.
توضیح: دیوانه بودن مرد در زمانی که امکان فسخ نباشد. نکته‌ی جالب در قانون این است که اگر زن بعد از ازدواج دچار بیماری جنون شود، مرد حق طلاق به این دلیل را ندارد؛ اما اگر مرد بعد از ازدواج، جنون بگیرد، زن حق طلاق دارد.
۵- عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه صالح، مغایر با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه باشد.
توضیح: اشتغال مرد به کاری که به حیثیت و آبروی زن و مصالح خانوادگی او لطمه می‌زند.
۶- محکومیت شوهر به حکم قطعی، به مجازات پنج سال حبس یا بیش‌تر یا به جزای نقدی که بر اثر عجز از پرداخت، منجر به پنج سال بازداشت شود یا به حبس و جزای نقدی که مجموعا منتهی به پنج سال بازداشت یا بیش‌تر شود و حکم مجازات در حال اجرا باشد.
توضیح: محکومیت به حبس در حال اجرا از پنج سال به بالا (در زندان به‌سر بردن مرد به عنوان محکومیت در حال اجرا از پنج سال به بالا)
۷- ابتلای زوج به هرگونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی، خللی وارد کند و ادامه‌ی زندگی برای زوجه دشوار باشد.
توضیح: اعتیادی که به اساس زندگی خانوادگی ضرر بزند؛ مانند اعتیادی که منجر به بیکاری مرد، فروش اثاثیه‌ی منزل و وارد کردن ضرر به سلامت جسمی و روحی زن و فرزند شود.
۸- زوج، زندگی خانوادگی را بدون عذر موجه ترک کند. تشخیص عذر موجه با دادگاه است؛ یا این‌که زوج، شش ماه متوالی بدون عذر موجه از نظر دادگاه غیبت کند.
توضیح: ترک بدون علت خانواده یا غیبت یک‌سره‌ی شش ماهه بدون دلیل موجه.
۹- محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب به جرم و اجرای هرگونه مجازات اعم از حد و تعزیر در اثر ارتکاب به جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زن باشد.
تشخیص این‌که مجازات مغایر با حیثیت و شئون خانوادگی است، با توجه به وضع و موقعیت زن و عرف و موازین دیگر با دادگاه است.
توضیح: اجرای هر نوع مجازاتی که آبرو و موقعیت زن را به خطر اندازد.
۱۰- در صورتی که پس از گذشت پنج سال، زوجه از شوهر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر، صاحب فرزند نشود.
توضیح: بچه‌دار نشدن مرد پس از پنج سال.
۱۱- در صورتی که زوج، مفقودالاثر شود و ظرف شش ماه پس از مراجعه‌ی زوجه به دادگاه پیدا نشود.
توضیح: غیبت طولانی شوهر.
۱۲- زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار کند یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود اجرای عدالت نکند.
توضیح: ازدواج مجدد مرد بدون اجازه‌ی همسر
زن علاوه بر موارد فوق در صورت موافقت شوهر، می‌تواند مواردی مانند موارد زیر را در قباله بگنجاند:
سایر شرایط:
۱- حق سکنی: که اختیار تعیین محل سکونت را به زن واگذار می‌کند. ۲- حق تحصیل ۳-حق اشتغال ۴- حق حضانت بچه و …
نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه داشت این است؛ در صورتی که صداق (مهریه) زن، ملک غیر منقول باشد باید ملک مزبور، مطابق مقررات در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد.
بعد از ثبت در دفتر اسناد رسمی، شماره‌ی دفتر و تاریخ ثبت به وسیله‌ی سر دفتر و نماینده‌ی دفتر اسناد رسمی باید در این صفحه، قید و امضا شود.
