مردی از جنس شوالیه

روایتی دیگر از مرد آواز ایران استاد شهرام ناظری

آویدنیوز: چندین سال پیش برای اولین بار برای ساخت مستند زندگی نامه استاد روح الله خالقی با او تماس گرفتم. خارج از ایران و برای برگزاری کنسرت رفته بود. یک هفته گذشت تا توانستم در خانه زیبایش در خیابان مقدس اردبیلی با او ملاقات کنم. بسیار مهمان نواز و گرم بود. و احساس خوبی را در دیدار اول برای من ایجاد کرد.او شهرام ناظری است یکی از بزرگترین خوانندگان معاصر ایران، یکی از ویژگی‌های بارز شهرام ناظری نسبت به خوانندگان هم‌ عصرش توجه ویژهٔ وی به اسطوره‌ها و تحقیق و جستجو در خصوص لحن‌های حماسی گمشدهٔ آواز ایرانی است. ناظری آلبوم‌ها و اجراهایی از اشعار شاهنامه کردی و شاهنامه فردوسی دارد.وی نخستین خواننده‌ای است که برای شاهنامه خوانی پژوهشی چندین‌ساله انجام داد و در آمریکا، فرانسه و تونس اجراهای صحنه‌ایِ شاهنامه‌خوانی داشته.او بسیار دل پر دردی دارد برایم می گوید:جامعه ما هر کسی که از دست می رود او را عزیز و بزرگ می کنیم و تا زمانی که زنده است برایش ارزشی قایل نیستیم. این نوع برخورد تاسف برانگیز است، دوست داشتم همه چیز بر اساس حق حرکت کند، جامعه و ما گناهی در وضع پیش آمده نداریم، رسانه ها و جامعه چیزی به ما یاد نمی دهند و مراکزی نیست که این مسایل را به ما یاد بدهند. رسانه چیزی به هنرمندان جوان یاد نمی دهد، پس جوانان چه کنند و چگونه یاد بگیرند؟ آنان، در نهایت به تقلید روی آورده و اثر آنان تبدیل به اثری تحقیرآمیز و سطح پایین می شود.نسل قدیم موسیقی همگی دلپذیرتر و دوست داشتنی تر بودند هر چه نسل جلوتر می آید، ویژگی های اخلاقی افت پیدا می کند. ما در جامعه ای زندگی می کنیم که این مسایل را به ما نمی آموزد و مراکز هنری و استادان قدیم دیگر نیستند که نسل جوان را با این اصول اخلاقی و هنری آشنا کنند در نهایت وضع جامعه و موسیقی اینگونه نابسامان می شود.
شهرام ناظری در واقع پس از انقلاب پنجاه و هفت به رشد و شهرت مردمی رسید، هرچند شروع فعالیتش به پیش از انقلاب برمی گردد. همکاری شهرام ناظری با استادان جوان موسیقی آن روزگار، نام او را هم رده خواننده کارکشته تر آن روزگار که یکه تاز آواز در اوایل انقلاب بود، محمدرضا شجریان جای داد. شجریان در روزهای اول انقلاب، خود مشغول تدریس آواز به شهرام ناظری بود و با استفاده از تجربه و توانایی ها خاص خود، استاد زبده ای در حد و اندازه بزرگترین استادان پیشین آواز محسوب می شد.
ناگفته نماند که غیر از این دو خواننده، خوانندگان انگشت شمار دیگری نیز اجازه فعالیت داشتند ولی به خاطر همکاری کمتر با استادان به نام آن دوره موسیقی ایران از جمله، مشکاتیان، علیزاده و لطفی، کمتر مورد توجه بودند. صدا و تکنیک شهرام ناظری در سالهای ابتدایی بعد از انقلاب، در قیاس با آوازهایی که در دوره اوج او یعنی اواخر دهه ۶۰ خوانده، خام و کم کاراکتر است. گاهی تشخیص صدای آن روزگار ناظری برای افرادی که با صدای او آشنایی کافی را ندارند، مشکل است. در چندین اثر ناظری که فضای انقلابی هم دارد، استیل آوازی ناظری چیزی میان استیل آواز کلاسیک و آواز ایرانی است؛ شاید برای نزدیک شدن به صدای کوبنده و با صلابت مارش خوان های آن روزگار، این استیل انتخاب شده است. در سالهای اولیه انقلاب که مجموعه کارهای گروه چاووش یکه تاز میدان موسیقی ایرانی بود، کمتر رنگ خاص و شیوه خاصی از شهرام ناظری می شنویم و بیشتر استیلی ترکیبی در صدای او به گوش می رسد.
بعد از گذشت سالها، ناظری با رویکرد به تغییر سبک آوازیش به شیوه ای شخصی، کم کم توانست استیلی خاص و حال و هوایی دیگر گونه را بیابد که این تحول مورد استقبال بیشتر علاقمندان موسیقی ایرانی قرار گرفت.
با گذشت سالها، تولیدات آهنگسازی هنرمندان نوظهور دهه ۶۰ که دیگر استادان کاربلد شده بودند، رنگ ها و بدعت های تازه ای می یافت. جلیل عندلیبی، پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده، محمدرضا لطفی، جلال ذوالفنون، کامبیز روشن روان و… همگی با بوجود آوردن آثار بدیعی به همکاری خود با شهرام ناظری ادامه میدادند و با استفاده از رنگ و فضای خاص صدای او، آثاری بینظیر خلق کردند که شنیدن آنها بدون صدای این خواننده لطفی ندارد. ناظری با استفاده از طبع ملودی سازی درخشان خود در آن سالها گاه دست به خلق آثاری می زد که با همکاری استادان همکارش تبدیل به آثاری جاودانه شدند. یکی از درخشان ترین آثار ناظری که در سالهای انتهایی دهه ۶۰ می شنویم، «آتش در نیستان» با همکاری جلال ذوالفنون که هنوز درخشش ساز سه تار مدیون این اثر با ارزش است؛ سبک خاص جلال ذوالفنون با همکاری شاگرد با استعدادش شهرام ناظری اثری درخشان و کم نظیر را رقم زده که چه از نظر ساز و آواز و چه از نظر تصنیف هنوز مورد توجه و احترام است.

او علاوه بر خوانندگی، نوازنده سه تار هم است. شهرام ناظری سه تار را نزدد احمد عبادی، از استادان نامدار آن دوره یاد گرفت و از جمله کسانی بود که بیشترین رفت و آمد را با این استاد بزرگ داشت. او همچنین نزد استادان معروف دیگر مانند جلال ذوالفنون، محمود هاشمی، محمود تاجبخش و غیره نکته ها و دیگر تکنیک های سه تار را یاد گرفت.
الگوی شهرام ناظری در خوانندگی و ترانه سرایی مولانا است و بیشتر آثار خودش را از شعر های مولانا بهره گرفته است. آهنگ های او آن قدر جذاب و سبکش خاص است که حتی جوانان و نوجوانان هم به آن ها علاقه مند شده اند. او از اولین کسانی است که با استفاده از موسیقی مقامی، اشعار شاهنامه فردوسی را به بهترین نحو اجرا کرده است. او خواننده‌ ای است که در آثارش روحیه تکرار ناپذیری دارد و همواره تلاش نموده‌ است که نگرش و تجربه‌ ای جدید را در آواز و موسیقی به‌ وجود آورد.
شهرام ناظری در سراسر جهان در سالن ها و فستیوال های بزرگ برنامه و کنسرت هایی اجرا نموده است. جشنواره موسیقی اکس آن پروانس، جشنواره موسیقی آوینیون، تئاتر دلاویل پاریس، جشنواره سامر توکیو، سالن تئاتر دالبی لس آنجلس، رویال آلبرت هال، جشنواره دل پوپولو در ایتالیا، جشنواره بیت الدین لبنان، ارکستر فیلارمونیک کلن آلمان، مجمع انجمن آسیا، مؤسسه جهانی موسیقی بروکلین، آکادمی موسیقی بام نیویورک، جشنواره اروپا رم، جشنواره موسیقی سائو پائولو و جشنواره موسیقی فاس مراکش و اجرا در شهر های ونیز، بارسلون، مادرید، ژنو، بروکسل، آمستردام، استکهلم، اسلو و کپنهاگ از جمله بزرگترین اجرا های جهانی ناظری به شمار می رود.