آوید نیوز ـ «سجاد کاظمی» (کیکاووس) متولد ۱۳۷۱ کرمان، دارای دیپلم انیمیشن از هنرستان هنرهای زیبای پسران و دانشجوی رشته‌ی نقاشی دانشگاه شهیدباهنر کرمان است. وی سه سال سابقه‌ی تدریس انیمیشن در هنرستان هنرهای زیبای کرمان، اجرای اثر چهار دیواری در موزه‌ی هنرهای معاصر (۱۳۹۵)، تهیه‌کنندگی نمایش عروسکی لولوچه، شرکت در نمایشگاه آثار برتر موشن گرافیک ایران در خانه‌ی هنرمندان سال (۱۳۹۴)، شرکت در چند نمایشگاه گروهی عکاسی و نقاشی را در کارنامه‌ی خود دارد. این هنرمند جوان، عضو هیأت موسس انجمن آسیفای کرمان و برنده‌ی تندیس و اثر برگزیده‌ی انیمیشن در اولین دوره‌ی جشنواره‌ی هنرستان هنرهای زیبا (سال ۱۳۸۹) است.
مقام اول انیمیشن استانی در سال ۱۳۸۹، مقام اول کاریکاتور استانی (۱۳۸۹)، رتبه‌ی سوم انیمیشن کوتاه داستانی در اولین دوره‌ی جشنواره‌ی هنرستان هنرهای زیبا (۱۳۸۹)، رتبه‌ی اول کلیپ انیمیشن استانی (۱۳۹۰)، رتبه‌ی اول کشور در بخش انیمیشن کوتاه داستانی (۱۳۹۰)، رتبه‌ی اول کشور در بخش تصویرسازی دیجیتال (۱۳۹۰) و رتبه‌ی اول کشوری کلیپ انیمیشن ۱۳۹۱ از جمله افتخارات اوست. همچنین آثار «مثل باباشه» و «من من» وی در سال ۱۳۹۱ در جشنواره‌ی شمسه‌ی شهرداری تهران شایسته‌ی تقدیر شدند.
ساخت کلیپ، میان برنامه، وله، تبلیغات، طراحی دکور و آرم استیشن برای صدا و سیمای مرکز کرمان نیز از دیگر کارهای کاظمی است. وی همچنین همکاری خود را با «محسن امینی» سرگروه رشته‌ی انیمیشن هنرستان انیمیشن کرمان، از سال ۱۳۹۰ در کارگاه هنر و ادبیات کودک «ماهی‌مان» شروع کرده است.
با وی در خصوص سابقه‌ی انیمیشن سازی در کرمان و وضعیت کنونی آن گفت‌وگو کردیم که از نظرتان می‌گذرد.
به نظر من کامپیوتر به انیمیشن ایران ضربه زد اما دلیل این امر، استفاده‌ی نادرست از آن بود. افراد علاقه‌مند به انیمیشن از نرم‌افزار شروع می‌کنند! عموما هم از رشته‌های نامربوط به هنر و دریغ و درد که نمی‌دانند نرم‌افزار، صرفا یک ابزار برای کمک به کیفیت بالاتر و سرعت بخشیدن به فرآیند خلق اثر هنری است
انیمیشن چیست؟
انیمیشن به معنای جان بخشی است و در پارادایم‌های ذهنی من واژه‌ی پویانمایی برای انیمیشن زیاد صحیح نیست و مفهوم انیمیشن را نمی‌رساند، واژه‌ی انیمیشن در ریشه‌یابی لاتین آن نیز بیشتر به معنی جان‌بخشی نزدیک است تا پویانمایی. این هنر به سنگ، به میخ یا به یک طرح مدادی روح می‌بخشد و او را زنده می‌کند تا صرفا نمایش حرکت! و مخاطب با کاراکتر انیمیشن همزادپنداری می‌کند و آدمی می‌تواند سال‌ها با او زندگی کند، پس زنده است.
سابقه‌ی انیمیشن به چه زمانی برمی‌گردد؟
در کهن الگوهایی که در آن به مقوله‌ی حرکت توجه شده؛ در شهر سوخته (زابل) روی یک جام سفالین طرحی از یک بز در پنج فریم ترسیم شده است که به سمت درختی حرکت می‌کند و برگی را می‌چیند.(۳۰۰۰ ق.م) سپس در قرون مختلف از ستون‌ها و مقبره‌های مصری گرفته تا گلدان‌های یونان، خیمه شب بازی‌های سایه‌ای در چین و… از مخترعین و کاشفان پسماند نوری، اتاقک تاریک، عکاسی، عدسی‌ها تا دستگاه‌ها و اسباب‌بازی‌هایی مثل زئوتروپ، توماتروپ، فناکیستوسکوپ و در آخر عمل خطای دید چشم انسان و ایجاد توهم حرکت، همه و همه در شکل‌گیری انیمیشن تاثیر داشته و پایه‌های این هنر بوده‌اند. انیمیشن به معنای امروزی در فرانسه شروع شد و در آمریکا پیشرفت کرد.
این هنر امروزه تکنیک‌های مختلفی برای ساخت دارد و همه در دسته‌بندی‌های دو بعدی، سه بعدی، دو بعدی کامپیوتری، تکنیک‌های خلاقه و هنری و ترکیب این دسته‌بندی‌ها با هم جای می‌گیرند. به‌طور ساده بگویم؛ اگر ما نقاشی‌ها را متحرک‌سازی کنیم، انیمیشن دو بعدی ساختیم، اگر عروسک‌ها را متحرک کنیم stop-motion، انسان را متحرک‌سازی کنیم pixelation، اشیاء را متحرک کنیم object animation و …
در کشور ما اولین فریم‌های انیمیشن توسط استاد «اسفندیار احمدیه» در سال ۱۳۳۶ گرفته شد. (ملانصرالدین ۱۳ ثانیه)
پس از آن افراد زیادی در انیمیشن ایران فعالیت کردند که مجال نام بردن همه‌ی آن‌ها نمی‌شود. آن‌قدر که به نسل اول و دوم و سوم انیماتورها دسته‌بندی می‌شوند. انیمیشن از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آغاز شد.
از این میان می‌توان از استاد «نورالدین زرین کلک» نام برد. بسیاری وی را پدر انیمیشن ایران می‌خوانند، چرا که کار نهادسازی، آموزش و کمک به پیشرفت انیمیشن ایران را انجام داده و از استاد «اسفندیار احمدیه» به‌عنوان پیر انیمیشن ایران یاد می‌شود. البته عده‌ای هم بالعکس، استاد احمدیه را پدر می‌خوانند. چرا که اولین فریم‌ها را او گرفته است.
هنوز پس از گذشت پنج دهه از انیمیشن ایران، به عقیده‌ی من، آثار استاد «زرین کلک» در صدر ایستاده‌اند و ما انیمیشنی به قدرت آن‌ها نداریم. در اواخر دهه‌ی۴۰ تا ۵۰ شمسی، انیمیشن ایران تولیدات قابل توجهی داشت. به دلیل حضور تهیه کننده‌ی قدرتمندی مثل کانون پرورش فکری. حتی انیماتورها برای دوره‌های یک ساله و دو ساله به فرنگ فرستاده می‌شدند. آثار این دوره در جشنواره‌های جهانی، جوایز بسیاری گرفت و در حال معرفی سبکی از انیمیشن تحت عنوان «انیمیشن ایرانی» بود.
همان‌طور می‌شود از سبک‌هایی نظیر دیزنی، انیمه‌ی ژاپن، زاگرب و … نام برد که مبتنی بر اصول زیبایی شناسانه‌ی خود هستند. از انیمیشن ایران هم می‌شد به عنوان یک سبک نام برد چرا که در حال دستیابی به اصول زیبایی شناسانه‌ی خاص خود بود؛ از نظر سبک بصری، مضمون و فانتزی حرکت متناسب با فرم طراحی و… تا قسمت زیادی به این اصول رسیده بود. از نمونه‌ی کامل این سبک می‌توان به انیمیشن «امیر حمزه دلدار» و «گور دلگیر» ساخته‌ی نورالدین زرین کلک اشاره کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی اوضاع انیمیشن فرق کرد. اوایل انقلاب که سال‌های جنگ بود و دغدغه، دغدغه‌ی انیمیشن نبود و بعد هم تا مدتی این رکود ادامه داشت. از این دوره که حدود ۱۵ سال طول کشید، تحت عنوان دوره‌ی «سکته‌ی انیمیشن» ایران یاد می‌شود اما پس از آن تاکنون انیمیشن‌های زیادی ساخته و بودجه‌های قابل توجهی هزینه‌ی این هنر شده است.
پس چرا انیمیشن ایران پیشرفت نکرده است؟ چرا در این میان آثاری به چشم نمی‌خورد که در جهان خودنمایی کرده باشند؟ یا آثار تولید شده شکست اقتصادی بوده‌اند؟
دلایل زیادی را برای این مسأله می‌توانم ذکر کنم. اول این‌که شکافی عمیق میان اساتید قدیمی انیمیشن و نسل نو به وجود آمده بود و دیگر بیشتر اساتید در مراکز آموزشی حضور نداشتند. برای‌تان بهترین آن‌ها را مثال می‌زنم، استاد «نورالدین زرین کلک» از ایران رفت. چند سال دبیر آسیفای جهانی بود، چند سال در پیشبرد انیمیشن، به چینی‌ها کمک می‌کرد و سپس در کشورهای دیگر مشغول کار برای آن‌ها بود. در حالی که می‌توانست در ایران شاگردهای زیادی تربیت کند و به فعالیت بپردازد. دیگر هنرمندی بورسیه دولت نشد تا برود در خارج از کشور و آموزه‌های لازم را ببیند. تهیه کننده‌های قدرتمندی هم نبود تا از این هنر حمایت کند. البته شرکت صبا تولیدات معقولی داشته اما نوع انیمیشن آن، دلنشین نبود. عموم آثاری که از آن‌ها حمایت می‌شد؛ آثار سفارشی بودند و اکنون نیز چنین است. حال اکثریت سازمان‌های تولید و سرمایه‌گذار در بخش انیمیشن سفارشی کار هستند و از آثار و هنرمندان سفارشی کار حمایت می‌شود. این آثار اکثرا بازاری، کپی و ضعیف هستند. به‌خصوص در انیمیشن‌های سه بعدی جدید که شاهد مضامین نامتناسب با رسانه‌ی انیمیشن و استفاده‌ی نابه‌جا از کامپوزیت‌های آماده، از فضا گرفته تا کاراکتر هستیم.
دوم این‌که با این‌که کامپیوتر باعث سهولت و تولید راحت‌تر انیمیشن شد اما همین سهولت، توجه را از جزییات هنری انیمیشن برداشت و موجب تولید آثاری سطحی که بیشتر مبتنی بر نرم‌افزار بود؛ شد. پایه‌ی هنر انیمیشن نرم‌افزار شد. در تولیدات امروزی کامپیوتر حضوری پررنگ‌تر از بخش تجسمی آن دارد و به طراحی کانسپت منحصر به فرد و ایرانی آن توجه نمی‌شود. اکثر کارها سبک بصری کپی دارند که از کمپانی‌های غربی الهام گرفته شده است. حتی طراحی حرکت‌ها از روش روتوسکپی از انیمیشن‌های غربی انجام می‌گیرد. اکثریت هنرمندانی که می‌خواهند وارد انیمیشن بشوند؛ بیشتر به دنبال یادگیری نرم‌افزار هستند تا تخصص‌های پایه‌ای آن. چرا که طراحی هنری استعدادی و مهارتی است که سال‌ها زمان و مطالعه می‌برد. متاسفانه نرم‌افزارها برای همه در دسترس و کار با آن‌ها ساده است. به‌طوری که خیلی‌ها از رشته‌هایی مثل کامپیوتر تنها با یادگیری یک مایا تولید انجام می‌دهند. بدون آگاهی‌های تجسمی، سینمایی و…
به نظر من کامپیوتر به انیمیشن ایران ضربه زد اما دلیل این امر، استفاده‌ی نادرست از آن بود. افراد علاقه‌مند به انیمیشن از نرم‌افزار شروع می‌کنند! عموما هم از رشته‌های نامربوط به هنر و دریغ و درد که نمی‌دانند نرم افزار، صرفا یک ابزار برای کمک به کیفیت بالاتر و سرعت بخشیدن به فرآیند خلق اثر هنری است. به عنوان مثال فردی که مبانی هنرهای تجسمی را نمی‌داند، زبانِ بیان تصویری را نمی‌داند، چطور می‌خواهد ترکیب یک پلان ساده را تنظیم کند؟ کسی که این مورد ساده را درک نکرده است؛ چطور می‌تواند به مواردی که مهر هنر هستند بر انیمیشن توجه کند!و مسأله‌ی مهم‌تر این است که تمام این عناصر در اختیار داستان و ایده هستند که متاسفانه به این مهم نیز توجه نمی‌شود و تمامی زحمت کار به هدر می‌رود.
از هنرمند آزاد حمایتی نمی‌شود و بیشتر شرکت‌های آزاد از طریق ساخت تبلیغات، کسب درآمد می‌کنند و سپس آن را صرف ساخت انیمیشن‌های کوتاه محدود می‌کنند که در این میان، آثار بسیار خوبی به چشم می‌خورد. در مورد سینما نیز چنین است. اما چرا ما در سینما آثار فاخری می‌بینیم که در جشنواره‌های جهانی افتخار می‌آفرینند.
اما در انیمیشن این آثار را نمی‌بینیم؟!
سینما، سرمایه‌گذار خصوصی دارد و مراحل تولید یک اثر سینمایی به مراتب ساده‌تر از یک فیلم انیمیشن است. مثلا یک فیلم سینمایی با بودجه‌ی ۵۰۰ ملیون تومان و مدت زمان سه ماه به‌راحتی تولید می‌شود اما برای انیمیشن حداقل بودجه‌ی بالای چند میلیارد است و مدت زمان سه و پنج سال، از این رو تهیه کننده‌ی خصوصی ریسک سرمایه‌گذاری در انیمیشن را نمی‌پذیرد.
صدا و سیما سفارشات بسیاری دارد اما رده و سیاست کاری خاص خودش را دارد.
با زیاد شدن تعداد انیماتورها و اخیرا راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی It.tv می‌توان به آینده‌ی این هنر در ایران امیدوار بود.
توصیه و خواهش من از افرادی که می‌خواهند پا در این عرصه بگذارند؛ این است که از ابتدا به دنبال یادگیری نرم‌افزار نروید، از این رشته به‌عنوان هنر هشتم یاد می‌شود. از هنر آغاز کنید.
انیمیشن در کرمان چگونه شکل گرفت؟
امّا داستان انیمیشن کرمان از همان اوایل انقلاب شروع می‌شود.
از سال ۱۳۵۹ با ورود مرحوم مهندس «علی ضیائی» به کرمان، اولین کارگاه ساخت انیمیشن راه‌اندازی شد. این کارگاه در دو اتاق از منازل مسکونی سازمانی صدا و سیما قرار داشت. تولیدات اولیه در قالب‌های کوتاه با توجه به خوراک و نیاز آن زمان، سیاسی بودند و این تولیدات، با دوربین نگاتیو ۱۶ میلیمتری بولِکس که دوربین ویژه‌ی انیمیشن نبود اما امکان فیلمبرداری تک فریم را می‌داد، ساخته می‌شدند.
از آثار مهم این دوره می‌توان از انیمیشن «شیطان بزرگ» به کارگردانی علی ضیائی و انیمیشن «خیال‌باف» ساخته‌ی «علی ضیائی» و «محمد رضاپور» نام برد.
در سال ۱۳۶۸ آقای علی ضیائی متاسفانه در سانحه‌ی تصادف جان باخت و آقای «محسن محسنی‌نسب» به مدت تقریباً ۶ ماه و بعد آقای «کریمیان‌فخار» به مدت یک سال، مسئول واحد انیمیشن صدا و سیما شدند.
سپس تولیدات انیمیشن در این واحد، به دلیل نداشتن نیرو محدود شد.
از سال ۱۳۷۳ شاهد نقطه‌ی روشنی در انیمیشن کرمان هستیم و با ورود آقای شاه‌محمدی (که تهرانی بود)، به واحد انیمیشن، کار تولید باز گرفته شد.
حال جنگ تمام شده و همه جوره بستر لازم برای تولید فراهم بود. در سال‌های ۱۳۷۷ دوره‌های انیمیشن ایشان رونق گرفت و ده‌ها شاگرد علاقه‌مند به انیمیشن، در این دوره‌ها شرکت کردند و از بین آن‌ها، حدود ۱۵ نفر به کار انیمیشن با آقای شاه‌محمدی مشغول بودند.
وی با دوربین نگاتیو AKSBERi که هم فیلم ۱۶ میلیمتری می‌خورد و هم ۳۵ میلیمتری و مخصوص عکاسی تک فریم بود، کار می‌کرد. تکنیک ساخت آثار هم،Cell Animation بود.
میزهای مخصوص ساخت انیمیشن Cell، رنگ‌آمیزی طلق‌ها و شستن آن‌ها برای استفاده‌ی مجدد، فضای زیبایی است که می‌توان از آن دوران یاد کرد.
هم‌زمان با آقای شاه‌محمدی، آقایان رفیع‌زاده (مشهدی) و شورکی (شیرازی) واحد Stop Motion صدا و سیما را راه‌اندازی کردند.
همچنین از هنرمندان بیرون سازمان می‌توان از آقای «بهزاد مظاهری» نام برد که در حال حاضر نیز مشغول به فعالیت در این زمینه هستند. از افراد قابل توجه در انیمیشن کرمان از اواخر دهه‌ی ۷۰ تا اوایل دهه‌ی ۸۰ هنرمندان زیادی را می‌توان نام برد که از جمله آن‌ها آقای دکتر مجید فدایی، حمید نخعی، خانم‌ها شاهرخی، محدثه فدایی، جلال‌کمالی و فاطمی نام برد.
بزرگ ترین اتفاق انیمیشن استان و تأثیرگذارترین آن در عرصه‌ی انیمیشن چه بوده است؟
بزرگ‌ترین اتفاق انیمیشن استان و تأثیرگذارترین آن در عرصه‌ی انیمیشن، راه‌اندازی رشته‌ی انیمیشن هنرستان هنرهای زیبا در سال ۱۳۸۷ بود و هنرستان انیمیشن کرمان، به عنوان اولین هنرستان انیمیشن کشور، راه‌اندازی شد. این هنرستان در زمان مدیریت آقای «محمدرضا علیزاده» مدیر کل کنونی فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان و توسط آقای «محسن امینی» راه‌اندازی شد و هم اکنون نیز آقای امینی سرگروه این رشته هستند. خود من نیز از اولین هنرجویان این هنرستان هستم.
ضمن این‌که هنرستان انیمیشن دختران نیز در سال ۱۳۹۲ در هنرستان رازی آموزش و پرورش افتتاح شد که تا الان نیز به کار خود ادامه می‌دهد.
راه‌اندازی این هنرستان چه تأثیری در وضعیت انیمیشن کرمان داشت؟
با راه‌اندازی این هنرستان، فعالیت‌های آموزشی به شکلی آکادمیک دنبال شد و هنرمندان پیشکسوت نیز برای برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی به این هنرستان دعوت شدند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان از «اسفندیار احمدیه»، «نورالدین زرین‌کلک»، «عبدالله علیمراد» و بانو «مهین جواهریان» نام برد.
هنرستان هنرهای زیبا در زمینه‌ی پایه‌ای انیمیشن موفق بوده و تولیدات آن هر ساله جوایز زیادی را از جشنواره‌های مختلف کشور مثل جشنواره‌ی هنرستان‌های کشور، فیلم رشد و … دریافت کرده است. البته شرکت‌هایی نیز در این سال‌ها در کرمان راه‌اندازی شده و به کار تولید انیمیشن 3D و برخی نیز 2D می‌پردازند و تعدادی از فارغ‌التحصیلان هنرستان هنرهای زیبا نیز در این استودیوها مشغول به کار هستند.
از راه‌اندازی انجمن آسیفا (انجمن سینمایی فیلم‌سازان انیمیشن) در کرمان بگویید.
در سال ۱۳۹۱ با پی‌گیری آقای محسن امینی، استاد «نورالدین زرین‌کلک» برای افتتاح آسیفای کرمان به کرمان دعوت شدند و انجمن آسیفا (انجمن سینمایی فیلم‌سازان انیمیشن) که مقر اصلی آن در فرانسه است و دفتر اصلی آن نیز در تهران، در کرمان هم راه‌اندازی شد.
اعضای اولیه‌ی آسیفا که بسیاری از سمینارها و کارگاه‌ها را برگزار می‌کردند، من، خانم‌ها مهدویان و فدایی بودیم که به عنوان اولین هیأت مؤسس آسیفای کرمان، فعالیت می‌کردیم. آسیفا همچنین عضو خانه‌ی سینماست که با وجود تعطیلی خانه‌ی سینما توسط دولت قبلی، به کار خود که بیشتر در زمینه‌های آموزش و پژوهش بود در دفتر «ماهی‌مان» ادامه داد.
پس از راه‌اندازی دوباره‌ی خانه‌ی سینما، هیأت مؤسس اولیه تصمیم به برگزاری انتخابات این انجمن گرفتند و در آبان ماه ۱۳۹۵ انتخابات با حضور روانبخش صادقی، دبیر آسیفای ایران و میهمانان بهرام عظیمی، بابک و بهنود نکویی برگزار شد و اعضای جدید معرفی شدند. در این دوره، فرهاد امین‌زاده با آوردن رأی بیشتر، به عنوان دبیر آسیفای کرمان تعیین شد.
وضعیت این روزهای انیمیشن کرمان چگونه است؟
اکنون انیمیشن کرمان پس از گذشت ۳۵ سال به کار خود همچنان ادامه می‌دهد. انیمیشن‌های کوتاه تبلیغاتی، سینمایی و سریالی با تکنیک‌های مختلف تولید می‌شود و خوشبختانه هنرمندان تولیدات حرفه‌ای‌تری دارند. در پیشینه‌ی انیمیشن به صورت جسته و گریخته ـ و نه پیوسته و هدفمندـ گاهی تولیدات سینمای جوان نیز بسته به علاقه‌ی هنرجویان، در زمینه‌ی انیمیشن شکل گرفته است.
کارگاه‌های انیمیشن در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کرمان، برای خردسالان و گروه سنی ۷ تا ۱۳ سال با آموزش مربیان کانون و همچنین طراحی کارگاه‌های مناسب از سال ۱۳۹۱ تا اکنون توسط آقای محسن امینی و گاهی نیز خود من شکل گرفته است.
آینده‌ی انیمیشن کرمان را چگونه می‌بینید؟
آینده‌ی انیمیشن کرمان با توجه به هنرستان انیمیشن برای آموزش و آسیفا برای هماهنگی استودیوها و همچنین کانون، بسیار روشن است.
جایگاه انیمیشن در جهان امروز چیست؟
در هر دوره‌ای از تاریخ انسانی، یکی از مدیاهای (رسانه‌های) هنر، پر رونق بوده و رسانه‌ی زمان محسوب می‌شده؛ روزگاری نقاشی، روزگاری تئاتر و روزگاری هم سینما.
بشر از انسان بدوی گرفته تا انسان مدرن، همواره به‌دنبال رویاپردازی و اسطوره‌سازی برای خود بوده است. با شروع هنر انیمیشن، انسان به راهی تازه دست یافت تا بتواند آزادانه و بدون محدودیت، به رویاپردازی خود ادامه دهد.
قرن حاضر، قرن حکمرانی هنر انیمیشن است. هنر هشتم، هنری که به سرعت رشد نمود و خود را تبدیل به هنر- صنعت کرد.
از صنایع بازی سازی گرفته تا کمپانی‌های اسباب‌بازی، تا سینما، حیات‌شان وابسته به این هنر است و گاه درآمد حاصل از این رویاپردازی بزرگ با درآمدهای نفتی برخی از کشورها برابری می‌کند! و کشوری مانند ژاپن، وزارت کمیک و انیمیشن دارد.
و صحبت پایانی شما؟
امید که از این مرز و بوم، هنرمندانی بزرگ تحویل کشور و جهان شود. با آرزوی پیروزی برای هنرمندان این عرصه.
