دیوار کوتاه زنگ ورزش دختران
آوید نیوز ـ همیشه وقتی قصد نهادینه کردن امری را در جامعه داریم، بلافاصله پس از نهاد خانواده به یاد مدرسه می‌افتیم چرا که می‌دانیم بچه‌ها ساعات زیادی از عمرشان را برای آموزش و تربیت باید در این نهاد سپری کنند و حتی بعضی اوقات تاثیرپذیری‌ای که از معلمان و همکلاسی‌های خود دارند، بسیار عمیق‌تر از رفتارها و عملکرد اعضای خانواده است! در این بین توجه بچه‌ها به امور مختلفی هم‌چون ورزش و دنبال کردن این شاخه‌ی مهم در زندگی به منظور ارتقاء سلامت و یا پیشرفت حرفه‌ای و کسب مقام‌های حرفه‌ای و قهرمانی، در بسیاری مواقع می‌تواند نشأت گرفته از نوع نگاه و شیوه‌ی کاری معلم درس ورزش باشد، چرا که عکس‌العمل و تلاش معلم برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان، می‌تواند زمینه‌ساز نگاه درست یا غلط در زندگی آینده‌شان شود که متاسفانه در پاره‌ای مواقع از این اتفاق مهم غافلیم.
به واقع تا چه حد می‌توان تأخیر در پیشرفت ورزشی دختران را در مقایسه با پسران، به جدی نبودن زنگ ورزش و معلم مربوط دانست؟ اصلا چند درصد معلمان ورزش از استعدادها و قابلیت‌های ورزشی دختران آگاهند و در این مسیر همراهی و تلاش جدی و مستمر می‌کنند؟ به راستی هدف از برگزاری زنگ ورزش خصوصاً در مدارس دخترانه چیست؟ آیا افزایش کیفیت تجهیزات ورزشی مدارس، در بالا رفتن انگیزه‌ی دانش آموزان برای ورزش کردن موثر بوده است؟!
برای رسیدن به پاسخ سوالاتی از این دست، به سراغ چند تن از دبیران ورزش که در مدارس دخترانه مشغول به کار هستند؛ رفتیم. آنچه در زیر می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی ما با آن‌هاست:
متاسفانه دختران ما از نظر کلسیم و آهن دچار کمبود هستند و این به دلیل نداشتن برنامه‌ی غذایی مناسب و درست در خانواده‌هاست
بنابراین باید برنامه‌هایی را در مدارس برای بالا بردن آگاهی خانواده‌ها در زمینه‌ی اهمیت تغذیه‌ی مناسب دختران در کنار ورزش کردن منظم در نظر گرفت
توجه افراطی به مساله‌ی کنکور؛ بی‌میلی دانش‌آموزان به ورزش
خانم مهرجو که دبیر ورزش در یکی از مدارس دخترانه است؛ با لحنی گلایه‌آمیز می‌گوید: «متاسفانه در منطقه‌ای که من در آن فعالیت می‌کنم، تعدادی از مدارس مقطع دبیرستان به خاطر کنکور نسبت به کلاس ورزش جدی نیستند و بیشتر، درس و کنکور برای‌شان مهم است تا ورزش کردن. زنگ ورزش در کنار کلاس‌های دیگر در نظر گرفته شده اما گاهی به راحتی آن را در اختیار کلاس‌های دیگر قرار می‌دهند و این کلاس آن طور که باید از طرف اولیاء مدرسه حمایت نمی‌شود. بچه‌ها نیز آن‌قدر استرس کنکور را دارند که اصلا به این کلاس اهمیت نمی‌دهند. حتی در پایه‌ی سوم مدرسه‌ی ما به خاطر کنکور، زنگ ورزش را برداشته‌اند. حتی اگر دانش‌آموزی در رشته‌ای ورزشی توانایی هم داشته باشد و بتواند پیشرفت کند، خانواده و مدرسه او را متوقف کرده و به او گوشزد می‌کنند که بعد از کنکور می‌توانی به ورزش مورد علاقه‌ات ادامه دهی.»
در گذشته لذت بیشتری از زنگ ورزش می‌بردیم
وی می‌افزاید: «به نظر من جو خانواده و مدرسه باعث شده که دانش‌آموزان نسبت به کنکور آن‌قدر حساس شوند که اصلا به زنگ ورزش و ورزش کردن فکر نکنند در حالی‌که ما وقتی دانش‌آموز بودیم، در کنار درس، با وجود امکانات کم، به بهترین شکل از زنگ ورزش لذت می‌بردیم. حتی می‌توانم بگویم بچه‌ها تمایل دارند گوشه‌ای بنشینند و ساعت‌ها صحبت کنند تا اینکه مثلا توپی برداشته و بخواهند با هم بازی کنند یا زمانی‌که امتحان دارند اصلا تمرکزی برای ورزش کردن ندارند و دائم به دنبال زمانی هستند که درس‌های خود را مرور کنند. در بین دانش‌آموزانی که من دارم فقط تعداد کمی نسبت به ورزش کردن علاقه نشان داده و گاهی از زنگ‌های تفریح خود نیز برای ورزش کردن استفاده می‌کنند.»
ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان با برگزاری المپیادهای ورزشی
وی ضمن اشاره به این موضوع که کیفیت تجهیزات ورزشی برای مدارس خیلی نسبت به قبل بهتر شده و حتی بچه‌ها را به باشگاه‌های خارج از مدرسه می‌برند تا بتوانند به طور بهتری از امکانات و فضاهای ورزشی استفاده کنند، خاطرنشان می‌کند: «چند سالیست برای ایجاد حس رقابت و در واقع رغبت در میان بچه‌ها، یک سری المپیادهای ورزشی بین پایه‌ها و حتی معلمان و بچه‌ها گذاشته شده، اما خیلی از معلمان فرصت نمی‌کنند در این مسابقات شرکت کنند و بچه‌ها هم خیلی نسبت به ورزش کردن بی‌میل شده‌اند. در کل با اینکه این برنامه‌ها تازه است و خیلی هنوز جا نیفتاده ولی در آینده تا حدی می‌تواند حس رقابت و انگیزه را در دانش‌آموزان ایجاد کند. هم‌چنین آموزش و پرورش، کانونی با هدف «اصلاح ساختار قامتی دانش‌آموزان» تشکیل داده که در واقع دانش‌آموزان را به آن‌جا می‌فرستند که اگر مشکلی از نظر فیزیکی و اسکلتی دارند ـ مثلا افتادگی شانه، انحنای ساق پا و قوس ـ با ارائه‌ی ورزش‌ها و تمرینات اصلاحی بتوانند در آینده به شیوه‌ی صحیح‌تری زندگی کنند. به نظر من این برنامه یکی از طرح‌های خوب در این سال‌ها بوده که هم اکنون در تعدادی از مدارس در حال اجراست.»
اهمیت تغذیه‌ی مناسب در کنار ورزش
مهرجو ادامه می‌دهد: «اولویت اصلی در ورزش کردن دانش‌آموزان، باید ارتقاء سلامتی باشد. چون اگر افراد ورزش نکنند و عضلات آن‌ها ساختار درست خود را پیدا نکند؛ حتما در زندگی آینده دچار مشکل می‌شوند و آموزش بهتر زندگی کردن، مهمترین هدف ورزش کردن در مدارس باید باشد. در این راستا تجهیز وسایل ورزشی و افزایش تبلیغات ورزشی در مدارس و هم‌چنین ترغیب مدیران مدارس برای برگزاری بازی‌ها و مسابقات بین معلمان و دانش‌آموزان نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد و مورد استقبال دانش‌آموزان قرار گیرد. از جمله کارهایی که من در راستای بالا بردن حس رقابت و انگیزه‌ی ورزشی در دانش‌آموزانم انجام می‌دهم، برگزاری مسابقات میان دانش‌آموزان هر کلاس است و گاهی در زمان‌هایی از کلاس در رابطه با تاثیر زیاد ورزش بر بهبود وضعیت جسمی و روحی صحبت می‌کنم تا آگاهی بچه‌ها نسبت به ضرورت ورزش کردن بالا برود.» در آخر هم این دبیر ورزش به نکته‌ی مهم و قابل تاملی اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه دختران ما از نظر کلسیم و آهن دچار کمبود هستند و این به دلیل نداشتن برنامه‌ی غذایی مناسب و درست در خانواده‌هاست. از طرفی اگر از نظر مصرف موادغذایی و مکمل‌ها نیز مشکلی وجود نداشته باشد، بدون ورزش کردن، موادغذایی به خوبی در بدن جذب نشده و موجب تقویت استخوان‌ها و عضلات نخواهد شد و حتی رسوب برخی مواد در کلیه‌ها، بدن را به مرور دچار مشکل می‌کند. بنابراین باید برنامه‌هایی را در مدارس برای بالا بردن آگاهی خانواده‌ها در زمینه‌ی اهمیت تغذیه‌ی مناسب دختران در کنار ورزش کردن منظم در نظر گرفت.»
برای کلاس ورزش وقت و انرژی زیادی صرف می‌کنم
خانم اسکویی نیز دبیر ورزش در مقطع دبیرستان است. او که تجربه‌ی تدریس ورزش در هر سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان را دارد، در ابتدا اظهار داشت: «متاسفانه نسبت به فعالیت دبیر ورزش، دیدگاه غلطی وجود دارد یعنی خیلی افراد فکر می‌کنند در زنگ ورزش، کار خاصی صورت نمی‌گیرد و همه‌ی دبیران و معلمان ورزش، فقط زنگ ورزش را به طور ظاهری و بدون برنامه‌ی خاصی دنبال می‌کنند در حالی‌که معلمان ورزشی وجود دارند که واقعا برای این ساعت، انرژی و زمان می‌گذارند و مانند دروس دیگر مثل فیزیک، ادبیات و شیمی، درس‌شان را جدی گرفته و طرح درس دارند و به طور منظم اموری چون گرم کردن، تمرین دادن، بازی کردن و در نهایت ارزشیابی صورت می‌گیرد. این کلاس برای من و برخی همکاران، بسیار مهم و جدی است. از طرفی برای رسیدگی به کلاس‌های ما، بازدیدهایی از منطقه صورت می‌گیرد و ما کاملا تحت کنترلیم. البته هنوز همکارانی داریم که مثلا توپ یا وسیله‌ای ورزشی را به بچه‌ها می‌دهند، آن‌ها را بدون هیچ برنامه‌ای به حال خود رها می‌کنند و اصلا کار خاص و منسجمی انجام نمی‌دهند.»
علاقه به ورزش و افزایش میل به رقابت و مدال‌آوری در دانش‌آموزان
این دبیر ورزش با داشتن تحصیلات عالیه و ۱۵ سال سابقه‌ی تدریس در کلاس ورزش، می‌گوید: «از نگاه من کسی که ورزش می‌کند و به ورزش کردن اهمیت می‌دهد، در درجه‌ی اول به سلامت خود می‌اندیشد و سپس کسب مقام و پیشرفت برایش مطرح می‌شود. ما نیز به عنوان معلمان و کسانی که دانش‌آموزان را هدایت می‌کنیم، در درجه‌ی اول رسیدن به سلامت و بالا بردن کیفیت زندگی و بعد کسب رتبه و مدال را هدف اصلی از ورزش می‌دانیم. در هر صورت وقتی کیفیت کلاس ورزش بالا باشد و انگیزه‌ی دانش‌آموز برای استفاده از زنگ ورزش بالا برود، ناخودآگاه این میل و رغبت که در رقابت با دیگران قرار گیرد و مقام کسب کند نیز در او افزایش می‌یابد.»
حمایت خوب مدیر مدرسه از زنگ ورزش
او کیفیت امکانات ورزشی در مدارس را نسبت به سابق بهتر می‌داند و می‌افزاید: «زمانی‌که ما دانش‌آموز بودیم، در زنگ‌های ورزش یک توپ مناسب، میله‌ی بسکتبال و تور والیبال نداشتیم ولی خوشبختانه مدیر مدرسه‌ای که من در آن کار می‌کنم، واقعا به زنگ ورزش اهمیت می‌دهد و در کنار اموری چون خرید تجهیزات لازم برای کلاس‌ها و معلمان دیگر، برای کلاس من نیز ابزار مورد نیاز را تهیه می‌کند و حتی وسایلی که خراب می‌شود و نیاز به تعمیر دارد را سریعا تعویض و تعمیر می‌کند. به واقع نکات ایمنی لازم در زنگ ورزش نیز با همکاری خوب مدیر مدرسه رعایت می‌شود. به علاوه در سال‌های اخیر به منظور بهبود ورزش در مدارس، مسئولین کارهایی را انجام داده‌اند اما متاسفانه به دلیل کسر بودجه، بسیاری از مسابقات را در سطح مدارس حذف کرده‌اند و فقط مسابقات توپی را باقی گذاشتند و بچه‌های ما که مثلا ورزش‌های رزمی کار می‌کردند، وقتی دیدند نمی‌توانند مسابقه بدهند، انگیزه‌ی خود را برای ادامه، تا حدی از دست دادند. یا مدتی‌ست طرح المپیاد درون مدرسه‌ای ورزشی را اجرا کردند اما هنوز نتیجه‌ی خاصی از این المپیادهای ورزشی دریافت نکرده‌ایم.»
تناسب اندام و نشاط معلم ورزش؛ افزایش انگیزه دانش‌آموزان برای ورزش کردن
خانم اسکویی از تلاش خود در رابطه با ایجاد علاقه و تمایل در دانش‌آموزان برای ورزش کردن هم می‌گوید: «در طول سال تحصیلی مسابقاتی را بین بچه‌های حرفه‌ای و باشگاهی و بچه‌هایی که آماتور هستند؛ برگزار می‌کنم تا شور و شوقی برای ورزش کردن و رقابت در آن‌ها ایجاد شود. از آن مهم‌تر من همیشه با ورزش کردن، نشاط داشتن و حفظ تناسب اندام خود، بر روی دانش‌آموزانم تاثیر داشته‌ام، زیرا دختران همیشه دغدغه‌ی زیبایی اندام خود را دارند. هم‌چنین در کلاس‌هایم سعی می‌کنم حس رقابت و پیشرفت را در دانش‌آموزان تحریک کنم تا بازدهی کلاسم بالا برود. مثلا دانش‌آموزانی داشتم که در ابتدای سال، خیلی بی‌علاقه و بی‌حوصله ورزش می‌کردند ولی پس از مدتی خیلی علاقه‌مند شده و واقعا پیشرفت کردند. حتی گاهی اولیاء دانش‌آموزان را به مدرسه دعوت می‌کنم و آن‌ها با فرزندان‌شان مسابقه می‌دهند و همین مساله باعث بالا رفتن هیجان و رقابت در میان دانش‌آموزان می‌شود.»
برخی از معلمین ورزش، کلاس خود را جدی نمی‌گیرند!
خانم مدنی هم که ۱۷ سال دبیر ورزش بوده و در حال حاضر کارشناس تربیت بدنی مدارس دخترانه در آموزش و پرورش است، در رابطه با انگیزه‌ی دانش‌آموزان و معلمین ورزش نسبت به زنگ ورزش می‌گوید: «بچه‌ها ورزش کردن را همیشه دوست دارند، اما نقش معلم ورزش و مدیر مدرسه در جدی گرفتن زنگ ورزش بسیار اثر دارد. متاسفانه برخی از معلمین ورزش کلاس خود را به راحتی در اختیار دروس دیگر قرار می‌دهند در حالی‌که می‌توانند نسبت به کلاس خود حساس باشند. بنابراین بچه‌ها هم که در ابتدای سال علاقه‌ی زیادی به زنگ ورزش دارند، به مرور این توجه و علاقه‌شان کمرنگ شده و سرد می‌شوند. البته معلمانی هم داریم که درس ورزش برای‌شان به قدری مهم است که توجه بچه‌ها را نیز به ورزش کردن و به این کلاس جلب می‌کنند. متاسفانه در ۶۰ درصد مدارسی که برای بازدید می‌رویم، به خصوص در مدارس ابتدایی، فرمالیته شدن زنگ ورزش را در آن‌ها می‌بینیم. بسیاری از معلمان ورزش فعلی مانند سابق انگیزه ندارند و خیلی وقت و انرژی نمی‌گذارند. یعنی حضورشان فیزیکی شده تا عملی و فعال و شاید بتوان گفت زنگ ورزش به حضور و غیاب صرف و وقت‌گذرانی می‌گذرد تا کار جدی. خیلی معلمان حتی برای مسابقات نیز فقط تعدادی دانش‌آموز را بدون اینکه از قبل به آن‌ها تمرین داده باشند، انتخاب می‌کنند و آن‌ها را بدون آمادگی برای مسابقات می‌فرستند.»
عدم حمایت کافی برخی مدیران از کلاس‌های ورزش
وی که رشته‌ی تخصصی‌اش نیز تربیت بدنی است، افزود: «در برخی مدارس هنوز امکانات ورزشی بسیار کم است و اصلا مدیران مدارس برای تهیه‌ی فضای مناسب و تجهیزات استاندارد ورزشی، بودجه صرف نمی‌کنند و حتی گاهی بعضی دانش‌آموزان خودشان وسایل ورزشی مانند راکت و طناب را تهیه می‌کنند و برخی مدیران برای خرید توپ ورزشی هم کوتاهی می‌کنند و بهانه‌شان نداشتن بودجه است. به همین دلیل ما چند سالیست از طرف اداره‌ی تربیت بدنی آموزش و پرورش، تعدادی وسایل ورزشی را البته نه در کیفیت عالی در بین مدارس توزیع می‌کنیم. البته تعداد معدودی از مدیران نیز با اختصاص دادن بودجه، وسایل و امکانات ورزشی خوبی را برای مدرسه تهیه کرده و در اختیار کلاس ورزش و دانش‌آموزان قرار می‌دهند. در مجموع اکثر دانش‌آموزانی که در رشته‌های ورزشی رتبه و مدال کسب می‌کنند، با تشویق و امکانات مدرسه پیشرفت نکرده‌اند بلکه آن‌ها با هزینه‌ی خود در باشگاه‌ها و محیط‌های ورزشی خارج از مدرسه فعالیت مستمر دارند و از این طریق رتبه‌های خوبی را برای مدرسه کسب می‌کنند و در نتیجه مدیران بدون اینکه هزینه‌ی خاصی برای آن‌ها کرده باشند، طبعا به دلیل مقام‌آوری آن‌ها در سطح منطقه یا کشور، اسم و رسم خوبی هم کسب می‌کنند.»
تکنولوژی‌های ارتباطی و کاهش علاقه‌ی دانش‌آموزان به ورزش کردن
مدنی ضمن تاکید بر این که ارتقاء سلامت دانش‌آموزان در درجه‌ی اول بسیار مهم‌تر است تا مدال‌آوری، ادامه می‌دهد: «ما در سال‌های قبل زمان بیشتری برای ورزش کردن با دانش‌آموزان می‌گذاشتیم، پا به پای آن‌ها می‌دویدیم و بازی می‌کردیم. تمرینات و ورزش‌ها به عهده‌ی خودمان بود و کاستی‌ها و نواقص‌شان را خودمان به آن‌ها گوشزد می‌کردیم اما بیشتر معلمان فعلی همه‌ی این کارها را به چند دانش‌آموز به عنوان سرگروه می‌سپارند و خودشان بیشتر نظاره‌گر هستند. در واقع بازی کردن با بچه‌ها و مشارکت در تمرین‌های ورزشی، بچه‌ها را نیز برای حضور فعال داشتن در کلاس ترغیب می‌کرد و واقعا در کنار هم از زنگ ورزش لذت می‌بردیم. از طرفی در گذشته دانش‌آموزان هم به دلیل نبود امکاناتی مثل تلفن همراه، اینترنت و تبلت، بیشتر دنبال اموری مثل ورزش کردن بودند حتی در بین دانش‌آموزان باشگاهی که مثلا حرفه‌ای ورزش می‌کنند توجه بیش از حد به این طور ابزار دیده می‌شود و همه‌ی این‌ها باعث کاهش علاقه و تمرکزشان به ورزش می‌شود.»
تلاش مسئولین برای بهبود و ارتقاء زنگ ورزش مدارس
این کارشناس تربیت بدنی صحبت‌هایش را این‌گونه به پایان می‌رساند: «از جمله پیشنهادات و کارهایی که برای زنگ ورزش مدارس شده این است که چندسالیست برای سازماندهی کلاس‌های ورزشی در مقاطع ابتدایی و راهنمایی، بخش تئوری در نظر گرفته شده یعنی بچه‌ها در کنار ورزش کردن، پژوهش‌هایی را نیز در مورد مسائل و رشته‌های ورزشی انجام می‌دهند.
یا مثلا برای پایه‌های هفتم و هشتم کتاب‌هایی را تدوین کرده‌اند که بچه‌ها هم باید امتحان تئوری بدهند و هم نمره‌ی عملی ورزش را کسب کنند. البته اگر در آینده بتوانند برای مقطع دبیرستان نیز کتاب‌ها و جزواتی هدفمند را در زمینه‌ی ورزش تدوین کنند؛ خیلی خوب می‌شود. در ضمن برای مقطع ابتدایی از اول تا ششم، لوح‌ها و بروشورهایی تدوین شده و حتی بازی‌ها و نرمش‌هایی را با عنوان بازی‌های دبستانی در اختیار معلمان قرار داده‌ایم و می‌توانند طبق این لوح‌های آموزشی با بچه‌ها کار کنند. در کل تلاش مسئولین برای ساماندهی زنگ ورزش در مقاطع ابتدایی و راهنمایی نسبت به دبیرستان بهتر بوده که امیدواریم در سال‌های آینده برای این مقطع نیز برنامه‌های مدون و کابردی‌ای در نظر گرفته شود.»
در برخی مدارس هنوز امکانات ورزشی بسیار کم است و اصلا مدیران مدارس برای تهیه‌ی فضای مناسب و تجهیزات استاندارد ورزشی، بودجه صرف نمی‌کنند و حتی گاهی بعضی دانش‌آموزان خودشان وسایل ورزشی مانند راکت و طناب را تهیه می‌کنند و برخی مدیران برای خرید توپ ورزشی هم کوتاهی می‌کنند
