درباره باغ زیبای فتح‌آباد، در ۲۰ کیلومتری شمال غرب کرمان
آوید نیوز: باغ فتح‌آباد تقریبا ۴۰ سال قبل از باغ شاهزاده (واقع در شهر ماهان) ساخته شد و در واقع «عبدالحمید میرزا فرمانفرما» بانی باغ شاهزاده، باغ فتح‌آباد را الگوی خود برای ساخت باغ شاهزاده قرار داد و باغ شاهزاده را از روی این باغ ساخت.
باغ فتح آباد یا همان باغ بیگلر بیگی (ثبت ملی در سال ۱۳۸۱) یکی از قدیمی ترین باغهای ایران و محل حکمرانی یکی از حاکمان کرمان بود که رفته رفته به فراموشی سپرده شد و به ویرانه ای تبدیل شد.
باغ فتح‌آباد
محمدعلی گلاب‌زاده مدیر مرکز کرمان‌شناسی و پژوهشگر می‌گوید: یکی از باغهای زیبا و آثار ارزشمند تاریخی به جا مانده از دوره‌ی قاجاریه و زمان «محمدشاه قاجار» در حدود سال‌های ۱۲۵۰ هجری قمری، باغ «فتح‌آباد» است که در نوع خود از شاهکارهای باغ‌سازی و معماری روزگار قاجار به شمار می‌رود.
بانی باغ «فتح‌آباد» فردی به‌نام «فضل‌علی‌خان میرپنجه قراباغی» است که به «فضل‌علی‌خان بیگلربیگی» معروف بوده است. البته بیگلربیگی فامیل او نبوده بلکه لقبی بوده که در گذشته به حاکمان کرمان داده می‌شده است. «فضل‌علی‌خان» در زمان «محمدشاه قاجار» حدود سال ۱۲۵۶ هجری قمری به حکومت کرمان منصوب می‌شود.
فضل‌علی‌خان میرپنجه قراباغی که بود؟
«فضل‌علی‌خان میرپنجه قراباغی» قبل از اینکه حاکم کرمان شود؛ حاکم مازندران و نیز حاکم اصفهان بوده است که در اصفهان، مشکلاتی برای او پیش می‌آید و بعد از آن، به کرمان می‌آید و حاکم کرمان می‌شود. او در کرمان هم با مشکلاتی برخورد می‌کند که یکی از این مشکلات، طغیان و سرکشی «آقاخان محلاتی» و در پی آن ماجرای «خواجه علی پاریزی» بود که از نزدیکان و طرفداران «آقاخان» بوده و به طرفداری از «آقاخان» به‌پا خاست و ماجرای او که در مسجد جامع فریاد زد: «دور دور آقاخان است» و بعد شلیک کرد؛ مشکلاتی را برای «فضل‌علی خان» به وجود آورد. با این اوصاف، «فضل‌علی‌خان بیگلربیگی» در چنین روزگاری حکومت کرمان را به دست گرفت.
«فضل‌علی‌خان» کرمانی نبود ولی در کرمان ازدواج کرد. وی دختر «ابراهیم‌خان ظهیرالدوله» حاکم کرمان در عصر «فتحعلی شاه قاجار» (که با فتحعلی شاه نسبت‌های زیادی داشت) را به همسری برگزید و از او صاحب فرزندان زیادی شد. از جمله فرزند اول او، «حسین خان» معروف به «نصرت الممالک» اول است که خیلی به سیاست کاری نداشت ولی «میرزا محمدعلی» معروف به «نصرت الممالک دوم»، دیگر فرزند او چند دوره نماینده‌ی مجلس شورای ملی (از شهر رفسنجان) شد.
در حال حاضر تعدادی از بازماندگان «فضل‌علی خان میرپنچه قراباغی» ساکن کرمان هستند.
خدمات فضل‌علی خان، حاکمی که باغ را می‌سازد…
«فضل‌علی خان» حاکمی شجاع و البته زورگو و ستمگر بود که در کرمان خدماتی را انجام داد از جمله یکی از این خدمات، ساخت کاروانسرایی در کبوترخان (نزدیکی رفسنجان) است که روی سنگ سردر این کاروانسرا، سال ۱۲۶۱(ه.ق) حک شده است.
«فضل‌علی خان» در فتح‌آباد قناتی به نام قنات فتح‌آباد را حفر کرد و تعدادی از زمین‌های فتح‌آباد را (یا به زور یا به صلاح و خواست خود مردم) گرفته و مجموعه‌ی کشاورزی مفصلی را راه اندازی کرده بود.
از دیگر خدماتی که او انجام داد؛ ساخت باغ فتح‌آباد در حوالی همین مجموعه‌ی کشاورزی است. این باغ تقریبا ۴۰ سال قبل از باغ شاهزاده (واقع در شهر ماهان) ساخته شد و در واقع «عبدالحمید میرزا فرمانفرما» بانی باغ شاهزاده، باغ فتح‌آباد را الگوی خود برای ساخت باغ شاهزاده قرار داد و باغ شاهزاده را از روی این باغ ساخت.
فضل‌علی خان تمام همت و تلاش خود را به کار گرفت تا این باغ یادگار خوبی از او باشد و به حق از نظر معماری و تزئینات باغ، نقوش، گچ‌کاری‌ها، مقرنس کاری‌ها و ساختار باغ در نوع خود، کم نظیر است و معمارهایی که این باغ را ساختند؛ تحت تاثیر شکوه فضل‌علی خان هر چه هنر داشتند را به کار گرفتند تا این اثر ارزشمند را به جای بگذارند.
فضل‌علی خان آثار دیگری هم از خودش به جای گذاشته است که از آن جمله می‌توان باغ «متولی باشی» در شهر ماهان و گلدسته‌های معروف به «محمد خانی» واقع در روبه‌روی خانه‌ی متولی باشی کنار در آستانه‌ی «شاه نعمت‌الله ولی» را نام برد.
معماری باغ فتح‌آباد:
مجموعه‌ی باغ «فتح‌آباد» امروز در میان باغهای پسته محصور شده است که همه‌ی این زمین‌ها، روزگاری به «فضل‌علی خان بیگلربیگی» تعلق داشت. در فاصله‌ی چند صد متری باغ «فتح‌آباد» قلعه‌ای به نام قلعه‌ی «نفر» وجود دارد.
این باغ به صورت مستطیل شکل و با ابعاد تقریبی ۲۶۰ در ۴۴۰ متر شکل با کشیدگی در راستای جنوب‌غربی – شمال غربی در شیب مناسبی از زمین قرار گرفته است. فضای دیگری با نام «باغ خیابان» به صورت مستطیل شکل و با ابعاد ۶۰ در ۴۲۰ در راستای شرقی – غربی در قسمت غربی و حدفاصل باغ و قلعه‌ی «نفر» در دوره‌های بعدی به مجموعه‌ی باغ اضافه شد.
در ساخت باغ فتح‌آباد، ظرائف و ویژگی‌های خاصی دیده می‌شود. مجموعه‌ی اصلی دو باغ نیز دارد که به فرم U هستند. در ضلع شمالی عمارت اصلی، الحاقیه‌ای به شکل «L» وجود داشته (هم بنا، هم باغ) که امروز به طور کلی از بین رفته است.
عمارت چهار فصل در شرق عمارت اصلی با معماری متمایز خود، از اجزای اصلی و کلیدی و قابل توجه به شمار می‌رود.
قنات فتح‌آباد در چند کیلومتری جنوب مجموعه در سطح زمین ظاهر می‌شده است و از آنجا توسط دو نهر مجزا در دو سمت خیابان مشجر پردرختی به سمت باغ حرکت می‌کرد.
در مقابل سردر زیبا و در عین حال ساده‌ی باغ، آب‌نمای طولانی قریب به ۶۰ متر وجود دارد که در گذشته دو طرف آن، درختان کاج و سرو وجود داشت و امروز اکثر آنها خشک شده است.
علاوه بر آب‌نمای بلند، آب‌نمای کوچک دیگری نیز در همین محدوده وجود دارد.
همچنین در ابتدای ورودی، دو سکو وجود داشته که اسب‌ها و چارپایان بعد از وارد شدن، به اصطبل منتقل می‌شدند.
متصل به ضلع شمالی اصطبل هم ساختمانی وجود داشته که محل زندگی مهترها و چارپایان بوده است.
این بنا با گچ‌بری‌ها و مقرنس‌کاری‌های زیبا و چشم‌نواز و شیوه‌ی مهندسی و معماری، آن قدر دلنشین ساخته شده است که حتی فضای کوچک برخی اتاق‌ها نیز صفا و شادابی خاصی دارد و به هیچ وجه دلگیر نیستند.
شاید معمار بنا خواسته ثابت کند که اگر ظرائف هنری در ساختمان به کار رود؛ می‌توان از فضاهای کوچک نیز فضای پرنشاط و شادابی وسیعی ایجاد کرد.
این باغ تا زمان نصرت‌الممالک دوم هم استفاده می‌شد، تا اینکه مشکلاتی برای قنات فتح‌آباد پیش می‌آید و بلا استفاده می‌ماند؛ حوض روبه‌روی باغ خشک می‌شود و در پی آن، درختان نیز خشک شده و باغ فتح‌آباد رو به خشکی و ویرانی می‌گذارد.
پس از چند سال متروک بودن این باغ، مراحل احیا و بازسازی این اثر ارزشمند آغاز شد و کار بازسازی این باغ به خوبی پیش رفت.
مرمت این عمارت درخشان ایرانی و همچنین باغ آن در سال ۱۳۹۴ به پایان رسید و از آن زمان پذیرای بازدید کنندگان است.
