کُت‌ورکُت مثل واژه وَر

نیم‌نگاهی به معانی متعدد واژه‌ی ور در لهجه‌ی کرمانی

آویدنیوز: در لهجه‌ی کرمانی واژگان بسیاری وجود دارند با تنها دو یا سه حرف ولی با معانی بی شمار. یکی از این کلمات، واژه « وَر» است.

واژه‌ی ور به خودی خود معنی حرف اضافه‌ی «بر» می‌دهد که در لغت‌نامه‌ی دهخدا هم بدان اشاره گردیده است. مثل عبارت ورداشتن به جای برداشتن یا ورخستادن که معنی برخاستن می‌دهد. حتی گاهی اوقات ر آن حذف می‌گردد. مثل فعل وخی به معنی برخیز.

بعضی مواقع ور با فعلی ترکیب می‌گردد و عبارت حاصل، معنی‌ای غیر از معنی فعل اولیه را می‌دهد. به عنوان مثال ور با فعل کشیدن ترکیب شده و فعل «ورکشیدن» به معنی «آویزان کردن» را می‌سازد. یا در فعلی دیگر ور با مالیدن ترکیب شده و فعل «ورمالیدن» به معنی «بالا زدن» (پاچه‌ی پیراهن یا شلوار) را می‌سازد. در فعلی دیگر به ساختن اضافه می‌گردد و فعل «ورساختن» به معنی «تمارض به مریضی یا ناتوانی کردن» به خود می‌گیرد.

اما پرکاربردترین معنی ور در لهجه‌ی کرمان معنی «برای» می‌دهد. مثلاً ور من یعنی برای من یا ور چی یعنی برای چه.

اما واژه‌ی دو حرفی ور به هنگام ترکیب با سایر واژگان تبدیل به حرف اضافه‌ی «به» می‌شود. که اتفاقا در لهجه‌ی کرمان بسیار از آن یافت می‌شود. به عنوان مثال عبارت «ورخاطر» یعنی «به خاطر»؛ «چسبیدی ور من» یعنی «چسبیدی به من».

اما یکی از شگفت‌انگیزترین وظایف واژه‌ی ور ارتباط دادن دو واژه‌ی یکسان به هم و ایجاد خلق یک عبارت جدید است. به عنوان مثال کلمه‌ی کُت با معنی سوراخ را در نظر بگیرید. واژه‌ی ور میان دو کلمه‌ی کت قرار می‌گیرد و عبارت «کُت‌ورکُت» را می‌سازد که اشاره به خانه‌هایی دارد که اتاق‌های تودرتو دارد. از این دست واژه‌های ساخته شده با ور در لهجه‌ی کرمان بسیار است. مثلا «گُج‌ورگُج» یعنی خیلی کنار هم و فشرده نشستن را معنی می‌دهد یا همان کیپ‌توکیپ. «رووَررو» که از احاطه‌ی واژه‌ی ور با دو واژه‌ی رو ایجاد شده به معنی رو‌به‌رو، نه به معنی مکانی در پیش چشم، بلکه عملی که با آن دو نفر با هم روبه‌رو می‌شوند تا حقایقی را روشن کنند. دو عبارت «خرورخر، گوورگو ]گاو ور گاو[» هم ضرب‌المثلی‌ست مترادف با همان ضرب‌المثل معروف زبان فارسی؛ کبوتر با کبوتر، باز با باز

گاهی هم این جناب ور به ابتدای یک یاچند کلمه‌ی دیگر اضافه می‌شود و یک کلمه‌ی مرکب جدید می‌سازد. مثلا کلمه‌ی ورهم‌شور که یک جا به معنی محلی پرازدحام است و جای دیگر به انسانی که میانه‌ی دیگران را بر هم می‌ریزد؛ بستگی به ساختار جمله دارد.

واژه‌ی ور در برخی مواقع به واژه‌ای اضافه می‌شود که بگوید من هستم، من حضور دارم. اما اگر آن را حذف کنیم اتفاق خاصی نمی‌افتد و معنی واژه از بین نخواهد رفت. مثلا به واژه‌ی دنبال اضافه می‌شود ولی معنی آن را تغییر نمی‌دهد. به عنوان مثال چه بگوییم: «رفتم وردنبال فلانی یا رفتم دنبال فلانی» هیچ فرقی نخواهد کرد؛ یا اگر بگوییم: «سنگ خورد ور تَهِ سر فلانی یا توی سر فلانی» هیچ تفاوتی نخواهد کرد؛ یا «برو ور عقب کارت با برو عقب کارت» فرقی با هم ندارند؛ یا «ور راه شد» با حذف شد و اضافه شدن افتاد به جمله معنی «راه افتاد» دارد.

شاید الان ممکن است با گفتن این نکته شاخ دربیاورید که واژه‌ی گاهی هم معنی از دارد و همزمان معنی سمت و سو هم دارد. مثلا در جمله‌ی «راه ور ای ]این[ وره» ور اول یعنی از و ور دوم یعنی سو. پس معنی جمله این است: راه از این سو یا طرف است. پس اگر ور را با این و اون]آن[ شنیدیم یعنی «این سو و آن سو» معادل «ای ور و او ور» است.

در پایان باید گفت خیلی از مواقع استفاده از ور در لهجه‌ی کرمانی هیچ قاعده و قانونی ندارد و این واژه‌ی دو حرفی هر جا که دل خودش بخواهد ظاهر می‌شود و با معانی کلمات و جملات بازی می‌کند.